فک خزری که محلیان گیلانی و مازندرانی به آن سگ دریایی و ترکمن ها به آن دولن می گویند از پستانداران کمیاب آبزی دنیاست که فقط در دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن زندگی می کند.
فک کمیاب خزری دارای مشخصات فیزیکی به شرح زیر می باشد:
بدن دوکی شکل، چشم های نسبتا درشت، گوش های بسیار کوچک و سبیل های بلند و کلفت، دارای 10 جفت دندان در فک بالا و 8 جفت دندان در فک پائین، دست و پایی پنج انگشتی با ناخن‌های بلند که پرده ای آنها را می پوشاند و شباهت زیادی به باله شنا دارد، پاها در امتداد دم، سطح بدن از موهای کوتاه پوشیده که در موقع تولد موها نرم، متراکم و پشم مانندی به رنگ سفید دارند، رنگ موها بنا بر سن و فصل تغییر می‌کند ولی اغلب به رنگ خاکستری می باشد، خال های تیره رنگ و نسبتاً پهنی در سطح پشت داشته که با بالا رفتن سن رنگ بدن روشن تر و خال ها تیره تر و زیادتر می گردد و در ماده ها رنگ خال های بدن روشن تر می باشد. طول بدن در نرها حدود 150 سانتی متر و در ماده ها حدود 140 سانتی‌متر و وزنشان به 85 کیلوگرم می رسد.
این گونه از فک ها که بومی دریای خزر هستند در اواخر بهار، تابستان و اوایل پائیز در مناطق میانی و جنوبی که آب عمیق تر و سردتری دارد زندگی می کنند. در این فصول از سال در آب های نزدیک به سواحل گیلان و مازندران، به خصوص در سواحل شرقی مانند میانکاله و بابلسر تعدادی فک که تنها سرهایشان از سطح آب پیداست، دیده می شوند.
فک، حیوانی آبزی است و فقط برای تولید مثل و گاهی برای استراحت به ساحل می آید. پاهای عقب فک نمی توانند به طرف جلو خم شوند بنابراین فک ها با قوز کردن و لولیدن بر روی زمین حرکت می‌کنند. فک ها در شنا کردن بسیار ماهر هستند؛ آنها با حرکت پاهای عقبی به طرف جلو شنا می‌کنند. گاهی اواقات، به خصوص در حالت اسارت بر روی پشت شنا می‌کنند و یا به حالت عمودی در آب می ایستند. آنها از جمله جانورانی به شمار می آیند که هم در شب و هم در روز فعال می باشند. در داخل آب قادرند به خوبی ببینند، بشنوند و با استفاده از سبیل های بلندشان به ردیابی طعمه های خود حتی در آب های کدر بپردازند.
در فصل پاییز به طرف آب های شمال شرقی دریای خزر که دارای عمق کم و در زمستان ها یخ زده هستند مهاجرت می‌کنند. یخ سطح دریاچه ها در ابتدا به حالت شناور بوده که در اثر برخورد امواج خرد شده و به صورت تپه های ناصافی در می‌آیند. فک ها در این یخ ها، سوراخ های کوچکی برای نفس کشیدن و سوراخ های بزرگتری برای خارج شدن از آب ایجاد می نمایند. در اوایل بهار که یخ ها آب می‌شوند فک ها به طرف جنوب مهاجرت کرده و تابستان را در قسمت های عمیق تر و سردتر که غذا فراوان است می گذرانند. هنوز اغلب زیستگاه های فک خزری از فصل بهار تا پاییز به طور کامل شناخته نشده است.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته بالغ بر 80 درصد از غذای فک ها را ماهی کیلکا و مابقی را گاوماهیان کلمه تشکیل می‌دهند. متأسفانه کاهش شدید ماهیان به خصوص ماهی کیلکا که بنا به دلایل ورود شانه‌دارها، آلودگی آب و صید بی رویه صورت گرفته، می تواند از جمله عوامل مهم کاهش شدید این آبزی نایاب باشد.
جفت گیری فک خزری از اواخر بهمن ماه تا اواسط اسفند ماه که فک ها در نواحی شمالی دریای خزر به خصوص دهانه رودخانه های ولگا و اورال به سر می‌برند انجام می گیرد. گروه کوچکی از این فک ها نیز برای تولید مثل به جزایر اطراف ترکمنستان نیز سفر می کنند.
فک ها تک همسر بوده و مدت آبستنی آنها نزدیک به 11 ماه است که احتمالاً چند ماه آن مربوط به تأخیر باروری می باشد. فک ها قبل از زایمان سوراخ هایی در یخ ایجاد می کنند و بچه های خود را که معمولاً 1 یا 2 تا می باشند در این سوراخ ها به دنیا می آورند.
بچه‌ها در زمان تولد موهای بلند و سفید متمایل به زرد دارند که بعد از سه هفته به موهای خاکستری تیره تغییر می یابند. بچه ها در زمان تولد بین 64 تا 79 سانتی متر طول و حدود پنج کیلو وزن دارند. مادر حدود چهار تا پنج هفته از بچه‌ها مواظبت می کند که حدود یک ماه پس از زایمان جفت گیری آغاز می شود. بچه‌ها پس از مدتی به طور دسته جمعی به طرف آب های عمیق و سرد جنوب دریای خزر مهاجرت می‌کنند و در پنج تا هفت سالگی بالغ می شوند و طول عمر آنها به 30 سال می رسد. جالب است بدانید که شیر فک حدود 12 درصد چربی دارد و یک بار شیر خوردن در روز، تمام نیازهای آنان را تأمین می کند.
تنها شکارچیان بچه های فک، عقاب ها و در نواحی شمال دریای خزر، گرگ ها می باشند. متأسفانه تعداد زیادی از فک ها در تورهای ویژه صید ماهیان خاویاری گرفتار می‌شوند. فک های گرفتار شده یا خفه می شوند و یا توسط صیادان تلف می شوند. تعداد زیادی از این فک ها نیز، مرده یا نیمه جان در سواحل استان مازندران، به خصوص در منطقه میانکاله تا بابلسر، مشاهده می‌شوند. همچنین بر اساس تحقیقات صورت گرفته همه ساله در سواحل شمالی دریای خزر، هزاران فک نوزاد به خاطر زیبایی بی نظیر پوستشان شکار می‌شوند.
تعداد فک خزری در دریای خزر در سال 2005 حدود 111000 قلاده تخمین زده شده و این درحالی است که جمعیت این حیوان در اوایل قرن بیستم بیش از یک میلیون و در اوایل دهه هفتاد میلادی بیش از 400000 قلاده بوده است. علت کاهش حدود 20 درصدی جمعیت و کاهش 20 درصدی باروری فک ها را آلودگی های محیطی به خصوص سموم کشاورزی می‌دانند. کاهش یخبندان ها در سال های اخیر نیز موجب تجمع فک ها در مناطقی خاص و ارتباط زیاد آنها با یکدیگر شده که سرایت این ویروس را آسان تر کرده است. همچنین این کاهش یخبندان و شکسته شدن زود هنگام یخ ها به علت تغییرات آب و هوایی کره زمین، لطمه زیادی به حیات نوزادان فک وارد نموده است.