لفبای مواد
1. ماده چیست ؟ به تمام چیزهایی که در اطراف ما وجود دارد و یا هر چیزی که جرم و حجم دارد ماده می گویند . مثل گچ ،
چوب ، فلز ، شیشه ، چرم ، انواع خوراکی ها و ...
نکته : هر روز با مواد گوناگونی سر و کار داریم که کاربرد های مختلفی در زندگی روزانه اعم از کشاورزی ، داروسازی و صنایع
دیگر دارند .
2. بعضی از کاربردهای سنگ مرمر ، نفت خام و نمک خوراکی را بنویسید .
سنگ مرمر : در ساخت کف و نمای ساختمان ها ، به عنوان سنگ های زینتی در اماکن مذهبی ، در مجسمه سازی
نفت خام : ساخت مواد گوناگونی مثل انواع داروها ، مواد شیمیایی مثل حشره کش ها و همچنین به عنوان سوخت خودروها
نمک خوراکی : استفاده در صنایع غذایی ، ذوب کردن یخ جاده ها ، تهیه محلول های سرم
3. اتم چیست ؟ به ذره های ریز سازنده ی مواد اتم می گویند .
نکته : اتم ها اصلی ترین ذره های سازنده ی مواد هستند .
4. چرا نمی توان مستقیماً به مشاهده ی اتم ها پرداخت ؟ زیرا اتم ها آنقدر ریز هستند که حتی با میکروسکوپ های قوی نیز
دیده نمی شوند .
5. دانشمندان چگونه اتم ها را بررسی می کنند ؟ با مطالعه غیر مستقیم اتم ها و اجزای آن ها و بررسی خواص آن ها
نکته : اتم ها کنار هم قرار می گیرند و مواد را می سازند . هر ماده از یک یا چند نوع اتم تشکیل شده است . همه مواد موجود
در جهان هستی تقریباً از 91 نوع اتم یعنی 91 عنصر ساخته شده اند .
6. عنصر چیست ؟ با مثال توضیح دهید . عنصر شکل خاصی از ماده است که یک نوع اتم دارد . برای نمونه عنصر آهن از اتم
های آهن و عنصر کربن از اتم های کربن به وجود آمده است .
7. عنصرها به چند گروه تقسیم می شوند ؟ دو گروه ؛ عناصر فلزی و عناصر نا فلزی
8 . ویژگی عناصر فلزی را بنویسید . 1. سطح براق و درخشانی دارند . 2. از آب سنگین ترند .) چگالی شان بیشتر از آب است. (
3. رسانای جریان برق وگرما هستند . 4. چکش خوارند ) بر اثر ضربه نمی شکنند و می توان آن ها را به صورت ورقه ورقه در
آورد . ( 5. اکثراً جامدند ) به جز جیوه که مایع است (
9. چند مثال از فلزها بنویسید . آهن ، طلا ، نقره ، مس ، جیوه ، آلومینیوم ، سرب و ...
11 . ویژگی عناصر نافلزی را بنویسید . 1. سطح کدری دارند .)براق نیستند ( 2. از آب سبک ترند . ) چگالی شان کمتر از آب
است . ( 3. نارسانا یا عایق جریان برق و گرما هستند . ) به جز کربن یا ذغال ( 4. چکش خوارنیستند ) بر اثر ضربه می شکنند (
5. همگی به صورت گاز یا جامد می باشند. ) به جز بُرم که مایع است (
3
تهیه و تنظیم : فریبرز طاهری جزوه علوم تجربی پایه هفتم فصل .
12
11 . چند مثال برای نافلزها بنویسید . هیدروژن ، اکسیژن ، نیتروژن ، گوگرد ، کربن و ...
12 . مولکول چیست ؟ هنگامی که دو یا چند اتم با یکدیگر پیوند برقرار کنند مولکول را به وجود می آورند .
13 . چه تفاوتی بین ذرات سازنده عناصر فلزی و عناصر نافلزی وجود دارد ؟
ذرات سازنده عناصر فلزی اتم ها هستند . به طور مثال عنصر فلزی مس از
اتم های مس تشکیل شده است .
ولی ذرات سازنده ی عناصر نافلز ، مولکول ها
می باشند . به طور مثال عنصر اکسیژن از مولکول
اکسیژن )پیوند بین 2 اتم اکسیژن ( و عنصر گوگرد از
مولکول گوگرد )پیوند بین 8 اتم گوگرد ( ساخته
شده اند .
مولکول اکسیژن :
مولکول گوگرد :
نکته : به فلزها عناصر اتمی و به نافلزها عناصر مولکولی نیز گفته می شود .
نکته : دانشمندان برای درک رفتار مواد و بررسی آن ها ، مدلی برای نمایش مواد ارائه می دهند . در این مدل ها اتم ها به
صورت گلوله هایی کروی نشان داده می شوند .
14 . ترکیب را تعریف کنید . به موادی که ذرات سازنده ی
آن مولکول هایی با دو یا چند نوع اتم متفاوت باشند ،
ترکیب می گویند. به طور مثال مولکول آب یک نوع
ترکیب است که از دو نوع اتم هیدروژن و اکسیژن
تشکیل شده است و یا مولکول کربن دی اکسید ترکیبی
است که از دو نوع اتم کربن و اکسیژن تشکیل شده است.
15 . مولکول ها به چند دسته تقسیم بندی می شوند ؟ دو دسته
الف ( مولکول هایی که از اتصال 2 یا چند اتم یکسان تشکیل شده اند . ) عناصر نافلزی یا عناصر مولکولی ( : مثل اکسیژن ،
هیدروژن ،کلر و نیتروژن ) 2 اتمی ( فسفر ) 4 اتمی ( و گوگرد ) 8 اتمی (
ب ( مولکول هایی که از اتصال 2 یا چند اتم متفاوت تکیل شده اند . ) ترکیب ها ( مثل کربن دی اکسید ) 2 اتم اکسیژن و
یک اتم کربن ( و آب ) 2 اتم هیدروژن و یک اتم هیدروژن (
3
تهیه و تنظیم : فریبرز طاهری جزوه علوم تجربی پایه هفتم فصل .
13
16 . ذره های سازنده ی اتم را نام ببرید . الکترون با نماد e ، پروتون با نماد p و نوترون با نماد n
نکاتی راجع به اتم ها و ذره های سازنده ی آن ها :
الف ( اندازه اتم ها با هم برابر نیست .
ب ( اتم ها دارای هسته می باشند .
ج ( تعداد الکترون ها ، پروتون ها و نوترون ها در اتم های مختلف با هم متفاوت است .
ت ( پروتون ها و نوترون ها در داخل هسته و الکترون ها در اطراف هسته واقع شده اند .
ث( در هر اتم تعداد الکترون ها و پروتون ها با هم برابر است .
ج ( هر چه ذرات سازنده اتم بیشتر باشند ، آن اتم و هسته آن بزرگتر خواهند بود .
17 . مواد در طبیعت به چند حالت وجود دارند ؟ به سه حالت جامد ، مایع و گاز
18 . ویژگی های انواع مواد را با هم مقایسه کنید .
19 . چرا به راحتی می توان یک گاز را متراکم کرد و حجم آن را کاهش داد ؟ در مواد گازی شکل فاصله ی بین ذره ها بیشتر
از جامد ها و مایع ها است . به طوری که اگر یک نمونه گاز را وارد ظرف کوچکتری کنیم ، اتم ها یا مولکول ها به یکدیگر
نزدیک می شوند و فاصله ی بین آن ها کاهش می یابد . به همین دلیل می توان یک گاز را به راحتی متراکم کرد و حجم آن
را تا حد زیادی کاهش داد.
نکته : یک مایع یا جامد را به آسانی و به مقدار زیاد نمی توان متراکم کرد .
3
تهیه و تنظیم : فریبرز طاهری جزوه علوم تجربی پایه هفتم فصل .
14
21 . گرما چه تاثیری بر حجم مواد دارد ؟ حجم مواد در اثر گرم شدن ، افزایش می یابد ؛ زیرا با گرم شدن ماده ، انرژی جنبشی
) حرکتی ( ذره های سازنده بیشتر می شود و در نتیجه فاصله ی بین آن ها افزایش می یابد .
21 . منظور از انبساط چیست ؟ افزایش حجم مواد در اثر گرم شدن
نکته : وقتی به جسمی گرما می دهیم ، جنبش ذره های سازنده ی آن بیشتر شده و در اثر برخورد به یکدیگر از هم دورتر می
شوند و فضای بیشتری را اشغال می کنند .
22 . میزان انبساط در مواد را با ارائه مثال با یکدیگر مقایسه کنید .
جامد های نافلزی > جامدهای فلزی > مایع ها > گازها
مثال : شیشه > آلومینیوم > آب > گاز اکسیژن
نکته : میزان انبساط آب از الکل بیشتر است .
نکته : میزان انبساط آلومینیوم از مس بیشتر است و مس نیز از آهن بیشتر است .
23 . منظور از انقباض چیست ؟ کاهش حجم مواد در اثر گرفتن گرما ) سرد کردن (
نکته : وقتی از جسمی گرما می گیریم )سردش می کنیم( ، جنبش ذره های سازنده ی آن کمتر شده و به یکدیگر نزدیک تر
می شوند و فضای کمتری را اشغال می کنند .
24 . انتقال گرما به یک ماده جامد مثل یخ چه تاثیری در ساختار مولکولی آن دارد ؟ وقتی به یخ گرما می دهیم ، انرژی مولکول
های یخ افزایش یافته وجنبش آن بیشتر می شود . اگر این عمل را ادامه دهیم ، یخ به آهستگی ذوب و به آب مایع تبدیل می
شود .
25 . انتقال گرما به یک ماده مایع مثل آب چه تاثیری بر ساختار مولکولی آن می گذارد ؟ اگر به آب گرما بدهیم ، جنبش
مولکول های آب افزایش می یابد و فاصله بین آن ها نیز بیشتر می شود . اگر مقدار انرژی حرکتی مولکول های آب افزایش
پیدا کند ، آب تغییر حالت می دهد و به بخار تبدیل می شود .
26 . انواع تغییر حالت ها را با مثال توضیح دهید .
الف ( ذوب : تبدیل جامد به مایع ) با گرم کردن جامد ( مثل ذوب شدن یخ و تبدیل آن به آب
ب ( انجماد: تبدیل مایع به جامد ) با گرما گرفتن یا سرد کردن مایع ( مثل : یخ بستن آب
پ ( تبخیر : تبدیل مایع به گاز )با گرم کردن مایع ( مثل بخار شدن آب
ت ( میعان : تبدیل گاز به مایع )با گرما گرفتن یا سرد کردن گاز ( مثل تشکیل شبنم و بارش باران
ث ( تصعید یا فرازش : تبدیل مستقیم جامد به گاز ) با گرم شدن برخی جامدها در شرایطی خاص ( مثل ناپدید شدن بوگیر
دستشویی
ج ( چگالش : تبدیل مستقیم گاز به جامد ) با گرفتن گرما یا سرد کردن برخی از گازها در شرایطی خاص ( مثل تشکیل برفک
در یخچال و بارش برف و تگرگ