آداب و رسوم تهران قدیم بسیار هیجان انگیز بود. جشن ها بخش مهمی از آداب و رسوم و فرهنگ هر مردم می باشد. در زمان گذشته اهالی تهران در روزهای مختلف جشن‌های مختلفی می‌گرفتند و به خوشگذرانی می‌پرداختند. در ادامه به برخی از این جشن ها و آداب و رسوم مختص به آن میپردازیم:
جشن نوروز
مهمترین آداب و رسوم تهران قدیم که هم اکنون نیز به همان شیوه ی قدیم مورد توجه مردم است، جشن نوروز می باشد. جشن نوروز در تهران به شکل ویژه‌ی انجام می‌شود، که خود شامل آداب و رسوم مختلفی است:
چهارشنبه سوری
آخرین چهارشنبه سال را مردم به جشن و آتش‌بازی می‌گذرانند و آش رشته یا به اصلاح اهالی دماوند تهران «کته را» می‌خورند. از روی آتش می‌پرند.
پنجک یا پنجه
پنج روز آخر سال که دارای هوای سرد است پنجک یا خمسه مسترقه گویند. خطر خراب شدن و یخ‌زدگی محصولات کشاورزی در این روزها وجود داشته که به همین دلیل مردم به کوه‌ها رفته و برای محصولات خود دعا کرده و به جشن می‌پردازند.
حاجی فیروز
حاجی فیروز شخصی است با لباس قرمز و صورتی سیاه و کلاه شیپوری که نوید عید و سال نو را به مردم می‌دهد.
شب علفه
در تهران قدیم شب قبل از تحویل سال را شب علفه گویند که در این شب غذایی مانند سبزی پلو، کوکوسبزی و سیر تازه، ماهی خورده می‌شود، تا بدن در طول سال سالم بماند. در این شب سفره هفت سین را پهن می‌کنند.
عید نوروز
عید نوروز که به جرات میتوان گفت جزو مهمترین آداب و رسوم تهران و کل ایران است. در روز عید مردم به دید و بازدید می‌پردازند، در گذشته بزرگترها به کوچکترها عیدی و تخم مرغ رنگی هدیه می‌دادند. در تهران قدیم در روستاها مراسم از خانه کدخدا یا سالمندان و بزرگان شروع می‌شد.
سیزده به در
روز سیزدهم از فروردین را مردم به دل طبیعت رفته و جشن گرفته و بازی می‌کنند. غذای اصلی برای این مراسم کوکو سبزی است.
تیرما سیزده
در شب 13 تیرماه در روستای آهار افراد خانواده دور هم جمع شده و به نقل داستان‌ها و قصه‌ها می‌پردازند. نوجوانان نیز به پشت بام رفته و دستمالی به ریسمان می‌بندند و به خانه‌ها می‌اندازند، تا صاحب‌خانه کشمش و نخودچی، پول خرد در دستمال بگذارد. در دماوندو فیروزکوه نیز مراسم لال‌بازی اجرا می‌شود.
نام گذاری
در شب ششم از تولد نوزاد جشنی گرفته می‌شود که زنان و مردان برای شام دعوت می‌شوند بعد از شام برای نوزاد اسامی مختلف انتخاب کرده و بر روی کاغذ نوشته و لای قرآن می‌گذارند، صفحه‌ای باز کرده و نام انتخابی را با اذان و اقامه در گوش بچه می‌گویند.
آش دندانی
برای نوزادی که در حال دندان درآوردن است آشی درست کرده تا در این مرحله درد و عذابی برای دندان نکشد. این جشن نیز از آداب و رسوم تهران قدیم است که تا به امروز ادامه دارد.
شب یلدا
یکی از بخش های مهم آداب و رسوم تهران قدیم که هم اکنون نیز در ایران مورد توجه قرار دارد، شب یلدا یا چله است. این شب طولانی‌ترین شب سال است.
در شب یلدا سنت‌های زیبای قدیمی که جمع شدن افراد خانواده در خانه‌ی بزرگترها به صرف میوهای زمستانی و تابستانی شب را به صبح می‌رسانند.
یکی از تنقلات شب چله آجیل شب یلدا است که از میوهای خشک تشکیل می‌شود، نشانی از اعتقاد و تجربه‌ی اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون آن است.
در زمان قدیم، فردای شب چله بسیار مهم بوده است تا جایی که سعی می‌کردند کار خطایی انجام ندهند. مردم قدیم تهران شب یلدا را سمبل برکت و تندرستی، فروانی شادمانی می‌دانستند. بساط شادی را فراهم کرده و به خوش‌گذارنی می‌پرداختند.
از دیگر سرگرمی‌های این جشن هشت هزارساله قصه‌گویی و داستان‌سرایی بزرگترهای فامیل برای کوچکترها می‌باشد.
این جشن زیبا به دوران ایران باستان مربوط می‌باشد. در سال 1388 خوشیدی این جشن در فهرست میراث معنوی کشور با هدف حفاظت و ترویج و انتشار فرهنگی به ثبت رسید.
نذری‌ها
در تهران مراسم سفره‌های نذری مختلفی مرسوم است.
سفره حضرت رقیه (س)
این نذر متداول‌ترین و نیز ساده ترین سفره‌های نذری است. زمان برگزاری آن روزهای دوشنبه، چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه است. معمولا این سفره نذری را در مکان‌های متبرکه مانند امامزاده‌ها و مساجد برگزار می‌کنند.
مولودی خوانی
این مراسم، جشن مذهبی می‌باشد، که یکی از مراسم زنانه پرطرفدار است.
آجیل مشکل گشا
این آجیل دارای توت خشک، نخودچی، فندق، پسته، نقل، کشمش، بادام است که برای رفع بلا و مشکلات این نذر را می‌دهند.
ماه محرم
یکی از عزاداری‌های مردم ایران اجرای مراسم ماه محرم برای سیدالشهدا از جمله تعزیه خوانی است. تعزیه خوانی، بیان واقعه غم انگیز کربلا است. تعزیه خوانی در زمان ناصرالدین شاه با ساخت تکیه دولت توسط معیر الممالک به اوج دوران خود رسید.
بازیهای قدیمی تهران
در تهران قدیم بازیهای دست جمعی فراوانی برای سرگرمی نوجوانان و جوانان بوده است. از جمله این بازی‌ها میتوان بازی بارون می‌آد جرجر، بازی جم جمک برگ خزون، الک دولک، چوق توپ، یه قل رو قل، دورنا بازی، دوز قلعه و …. نام برد.
پوشاک مردم تهران قدیم
پوشاک مردان
پوشاک مردان شامل انواع سرپوش‌ها، تن پوش‌هامی باشد.
سرپوش‌ها مانند کلاه نمدی، کلاه لبه کوتاه، کلاه بختیاری، کلاه تخم مرغی، کلاه مقوایی، کلاه پهلوی و تن پوش‌ها و …. می باشد.
تن پوش‌ها مشامل پیراهن، شلوار، قوای مراد بیگی، قوای معمولی، سرداری، پستک است.
پوشاک زنان
نحوه پوشش زنان در دوران قاجاریه به روش دوران زندیه بود. در آن دروان زنان اغلب از روبند پارچه سفید استفاده می‌کردند. پوشش زنان قاجار با زمان‌های گذشته هیچ فرقی ندارد. آنان از کفش‌هایی با طرح گالشی و از دامن پرچین که آن را «شلیته» گویند یا نوعی دامن شلوری با نام «تنبان» استفاده می‌کردند.
زنان برای سرپوش از چهارقد توری که به شکل چهارگوش بریده می‌شود و آن را به صورت مثلثی به سر می‌اندازند و در زیر گلو آن را بهم می‌رسانند، استفاده می‌کردند.
ورزش سنتی مردم تهران
مردم قدیمی تهران در زورخانه‌ها که مکانی زیر یک سقف گنبدی شکل که گود ورزش، درست زیر آن قرار دارد، با ضرب به خصوص مرشد ورزش را شروع می‌کردند. ورزش در این زورخانه شامل میل گرفتن، چرخ، پارو زدن، کباده گرفتن با آهنگ همراه با اشعار شاهنامه و مدح مولا علی (ع)، برخی از حرکات دسته جمعی و بقهه انفرادی است.
قدیمی‌ترین زورخانه تهران در خیابان مولوی قرار دارد که امروزه مردم علاقه مند به این ورزش باستانی به آن مراجعه می‌کنند.
غذاهای سنتی تهران
تهران دارای غذای سنتی فراوانی از جمله آش شله قلمکار، آش زین‌العابدین، اشکنه، آبگوشت بزباش، دمپختک، دیزی، ته چین گرمسار و …. است.
کشور ایران با فرهنگ غنی و چندین هزارساله خود محد پرورش آداب و رسوم اصیل و با مفهوم زیادی بوده است. هرکدام از شهرهای ایران نیز بنا به فرهنگ متفاوت خود دارای آداب و رسوم گوناگون و منحصربه‌فردی می‌باشند. در نهایت امیدواریم از خواندن مقاله آداب و رسوم تهران قدیم لذت برده باشید و با نظرات خود، ما و مخاطبان عزیزمان را با فرهنگ ها و آداب و رسوم زیبای مردم این مرز و بوم بیش از پیش آشنا سازید.
بیشتر بخوانید: جشن سده چیست؟