یک کودک کار در کارخانهٔنخ‌ریسی در سال ۱۹۰۸ میلادی در کارولینای جنوبی که به شکلی اتفاقی جلوی دوربین لوئیس هاین قرار گرفت.
لوئیس هاین با عکس‌های تکان‌دهنده خود از شرایط سخت و هولناک بچه‌های کار، نقش مهمی را در برانگیختگی جامعه آمریکا نسبت به معضل بهره‌کشی از کودکان، برعهده داشت. فعالیت‌های وی و بسیاری دیگر از فعالان حقوق کودکان به اضافه‌شدن متممی به قانون کار آمریکا مبنی بر منع استخدام کودکان در مشاغل سخت منجر شد.
یک کودک کار ایرانی در حال گشتن در آشغال
کودکان کار به کودکانکارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند، به طوری که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربهٔ دوران کودکی بی‌بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.
کودکان کار براساس دو فاکتور به صورت رسمی در کشورهای مختلف تعریف می‌گردند:[۱] نوع کار و حداقل سن مناسب برای آن کار. عموماً به کودکی یک کودک کار گفته می‌شود که مشغول به فعالیتی باشد که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی کودک مضر باشد، و با تحصیل کودک تداخل پیدا کند.[۲] سن مناسب برای هر شغل و کاری بر اساس آثار آن کار بر سلامت و رشد کودک تعیین می‌گردد. بر این اساس، قرارداد شماره ۱۳۸ سازمان بین‌المللی کار برای مشاغل مختلف یک حداقل سن را تعیین کرده که اگر کودکی که سنش پایین‌تر از این سن است مشغول به فعالیت در آن شغل باشد، آن کودک یک کودک کار در نظر گرفته می‌شود.[۳] این سنین عبارتند از: ۱۸ سال برای مشاغل پر خطر (مشاغلی که سلامت جسمی، روانی یا اخلاقی کودک را به خطر می‌اندازند)، ۱۳–۱۵ سال برای مشاغل سبک (مشاغلی که سلامت و امنیت کودک را تهدید نمی‌کنند و کودک را از تحصیل بازنمی‌دارند)، البته سن ۱۲–۱۴ سال ممکن است که تحت شرایط خاصی در کشوهای فقیر پذیرفتنی باشد. بر اساس تعریف دیگری که توسط برنامه اطلاعات آماری و نظارت بر کودک کار در سازمان بین‌المللی کار ارائه شده‌است، فردی کودک کار نامیده می‌شود که مشغول به یک فعالیت اقتصادی باشد، و سنش کمتر از ۱۲ سال باشد و یک ساعت در هفته یا بیشتر کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل ۱۴ ساعت در هفته کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل یک ساعت در هفته در یکی از مشاغل پر خطر مشغول به کار باشد، یا سنش ۱۷ سال یا کمتر باشد و در مشاغل «بدترین شکل‌های کار کودکان» مشغول به کار باشد.[۱][۴]
کار کودکان بسیار معمول است و می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، روسپی‌گری، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی (مانند فروش غذا) یا کارهای نامتعارف باشد. ناپذیرفتنی‌ترین شکل‌های کار کودکان استفاده نظامی از کودکان و تن‌فروشی کودکان است. موارد کمتر جنجالی و معمولاً قانونی (با بعضی محدودیت‌ها) شامل کار کشاورزی در ایام تعطیلی مدرسه (کار فصلی)، کسب و کار خارج از ساعات مدرسه و همچنین بازیگری یا آوازخوانی کودکان می‌باشد.[۵]
کار کودک در درجات مختلف در طول تاریخ وجود داشت اما با آغاز سوادآموزی همگانی و تغییراتی که در شرایط کار طی صنعتی شدن به وجود آمد و ظهور مفاهیم حقوق کارگر و حقوق کودکان مورد نقد و بحث عمومی قرار گرفت. کار کودکان همچنان در جاهایی که سن ترک مدرسه پایین است شیوع دارد.[۵]
بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. به جز کارگری برده‌وار، روسپی‌گری و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.[۶]
کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.
عوامل اثرگذار[ویرایش]
موضوع کودکان کار موضوع نسبتاً پیچیده‌ای است و عوامل گوناگونی در آن اثرگذار هستند. از جمله:
- ساختار خانواده
- فقر: البته رابطه فقر و کار کودک به سادگی قابل تبیین نیست. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که احتمال فرستادن کودکان به سر کار به جای مدرسه توسط خانوار با افزایش ثروت تولیدی خانوار، وقتی ثروت کم یا زیاد است، کاهش می‌یابد اما در میانه‌های ثروت این احتمال افزایش می‌یابد.[۷]
- تغییرات اقتصادی ناگهانی ناشی از جنگ و … (که منجر به مهاجرت به کشورهای همسایه برای کار با دستمزد بیشتر می‌شود)
- هزینهٔ تحصیل و نظام آموزشی نادرست و کیفیت پایین مدارس و معلمان: کودکان در طول دوره تحصیل برای خانوار فقط هزینه دارند، و زمانی این هزینه‌ها جبران می‌شود که بعد از اتمام تحصیلات مشغول به کار شوند. بعضی از خانوارهایی که در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که در آن کیفیت آموزش پایین است به این مسئله فکر می‌کنند که به علت کیفیت پایین آموزش، فرزند آنها در آینده توانایی رقابت با کودکان دیگر که در مدارس با کیفیت درس می‌خوانند را ندارد، در نتیجه امکان جبران هزینه‌های تحصیل کودک در آینده وجود ندارد. در نتیجه تحصیل کودک صرفاً اتلاف عمر کودک و منابع مالی خانوار است. در چنین شرایطی خانوار تصمیم می‌گیرد که کودک خود را به سر کار بفرستد.
- شوک‌های اقتصادی و غیر اقتصادی که درآمد خانوارها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. توجه شود که شوک‌های منفی لزوماً منجر به افزایش کودک کار نمی‌گردند، و همچنین شوک‌های مثبت نیز لزوماً منجر به کاهش کودک کار نمی‌گردند.[۸]
- ناکارایی و نقص بازارهای مالی و اعتباری: در کشورهای توسعه یافته که بازارهای مالی و اعتباری از نقص کمتری برخوردار هستند، خانوارهای نیازمند می‌توانند وام‌های بلند مدت دریافت کنند و با آن وام فرزندان خود را به مدرسه بفرستند به جای آنکه به علت نیاز مالی آنها را به سر کار بفرستند. این وام در نهایت توسط خود فرزندان بعد از اتمام تحصیلات و ورود به بازار کار بازپرداخت می‌شود.
- نگرش‌های غلط فرهنگی و قومی. به عنوان مثال بعضی از فرهنگ‌ها اعتقاد دارند که پسر باید کار کند تا مرد شود، یا دختر نیازی به تحصیل ندارد چون باید زود ازواج کند و در نتیجه به جای تحصیل در مدرسه کارهای خانه را انجام می‌دهد تا برای ازواج آماده شود.
- جهانی‌سازی و تجارت جهانی: عموماً گسترش تجارت جهانی می‌تواند منجر به افزایش کودک کار در کشورهای کمتر توسعه یافته شود. گسترش تجارت تقاضا برای کالاهایی که این کشورها تولید می‌کنند و در تولید آن مزیت نسبی دارند را افزایش می‌دهد. این کشورها عموماً کالاهایی را تولید می‌کنند که تولیدشان به تخصص و مهارت کمی نیاز دارد (مانند تولید محصولات کشاورزی، معدنی، فرش، صنایع دستی …). افزایش تقاضا برای این کالاها منجر به افزایش تولید آنها می‌شود، و برای افزایش تولید کالا، تقاضا برای نیروی کار کم مهارت بالا می‌رود، در نتیجه تقاضا برای استفاده از کودکان در فرایند تولید بیشتر می‌گردد، زیرا کودکان ارزان‌ترین نیروی کار کم مهارت در دسترس هستند.
کودکان کار در کشورهای جهان[ویرایش]
ایالات متحده آمریکا[ویرایش]
در کنار حضور کودکان کار در کشورهای جهان سوم، پدیده کودکان کار در کشوری همچون ایالات متحده آمریکا نیز به چشم می‌خورد. در حدود ۵۰۰٬۰۰۰ کودک در حال کار در مزارع آمریکا هستند و قانون حمایت از این افراد از قبل از جنگ جهانی دوم تا به امروز دست‌خوش تغییر نشده‌است. این گروه را کودکانی تشکیل می‌دهند که غالباً از گروه مهاجرانی بوده‌اند که به‌طور غیرقانونی از آمریکای لاتین به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده‌اند. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، حداقل ۴۳ کودک بر اثر سوانح در حین کار جان خود را از دست داده‌اند.[۹]
ایران[ویرایش]
براساس آمارهای موجود بیش از ۲۵۰میلیون کودک (۱۴–۵) که معمولاً زیر سن قانونی کار می‌کنند، در کشورهای در حال توسعه است. اگر سن پایان کودکی را براساس پیمان نامه حقوق کودک زیر ۱۸سال در نظر بگیریم، در سال ۲۰۰۲ بیش از ۳۵۰میلیون کودک و نوجوان به جای پرداختن به تحصیل، کار می‌کنند.[۱۰]
در ایران نیز تعداد کودکان کار به دلایل گوناگون رو به افزایش است اما آمار دقیقی در مورد کودکان کار وجود ندارد. بیش از ۲۰هزار نفر کودک کار در تهران تأیید شده‌است. درآمار تخمینی سازمان جهانی کار در سال ۱۹۹۵بیش از ۷۱/۴درصد کودکان بین ۱۰تا ۱۴ سال در ایران از لحاظ اقتصادی فعال هستند.
براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ بیش از ۴ درصد جمعیت شاغل کشور را گروه سنی ۱۰تا ۱۴ سال تشکیل می‌دهند بر اساس این همین آمار جمعیت شاغل کشور ۵/۱۴میلیون نفر بوده‌است که ۴ درصد آن در حدود۶۰۰ هزار نفر می‌شود. در سال ۱۳۷۵ حدود ۳۸۰ هزار کودک در سن ۱۰تا۱۴ سال در ایران کار ثابت داشته‌است.
در ایران آمار دقیقی از تعداد کودکان کار وجود ندارد زیرا شناسنامه هویتی برای کودکان کار تشکیل نشده و آمارها متنوع و در بسیاری از مواقع متناقض‌اند. بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ در حدود یک میلیون و هفتصد هزار کودک به صورت مستقیم درگیر کار می‌باشند. در هر صورت در ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای جهان تعداد کودکان کار رو به افزایش است و عواملی نظیر گسترش فقر، افزایش تورم، طلاق، بالارفتن هزینه تحصیل، بحران‌های طبیعی چند سال اخیر (نظیر سیل، زلزله و …)، مهاجرت کودکان کشورهای همسایه و کودکان شهرهای توسعه‌نیافته به شهرهای برخوردار و وجود چرخه بین نسلی کار از مهمترین عوامل بروز کار کودکان در ایران بوده‌است.[۱۱]
طبق آخرین آماری که مقامات ایران در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ دادند، تنها در تهران ۱۴ هزار زباله‌گرد وجود دارد که یک سوم آنها یعنی ۴ هزار و ۷۰۰ نفر کودک هستند.[۱۲]
در خرداد ۱۳۹۸ بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۳۹۶ بیش از ۳۳۶ هزار کودک پسر و ۷۴ هزار کودک دختر بین سنین ۱۰ تا ۱۷ سال مشغول کار بوده و ۸۹ هزار کودک دنبال کار بوده‌اند. یعنی نسبت به سال ۹۵ و ۹۶ به ترتیب ۶٪ و ۹٫۶٪ افزایش داشته‌است. بر همین اساس تعداد کودکان بی‌سواد ۲۵۱ هزار کودک و تعداد کودکانی که ترک تحصیل کرده‌اند ۱٫۶۸ میلیون کودک می‌باشد.[۱۳][۱۴]
قرقیزستان[ویرایش]
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری تازه تأسیس قرقیزستان، گسترش کار کودک را در مقیاس صنعتی در برنامهٔ خود قرار داد. این تصمیم جهت افزایش بهره‌وری مزارع پنبه به عنوان درآمد اصلی دولت اسلام کریموف در دستور کار قرار گرفت. در این کشور در ستامبر با شروع فصل بازگشایی مدارس، کلاس‌ها به حال تعلیق درمی آیند و دانش‌آموزان جهت کار روانهٔ کشتزارهای پنبه می‌شوند. برای هر کودک در حدود ۲۰ تا ۶۰ کیلوگرم سهمیهٔ برداشت روزانه در نظر گرفته شده‌است. با آغاز فصل وجین در بهار بچه‌ها دوباره روانهٔ مزارع پنبه می‌شوند. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۶ انجام گرفت، نزدیک به ۲٫۷ میلیون کودک در قرقیزستان به کار در مزارع پنبه گمارده می‌شوند.[۱۵]
هند[ویرایش]
در سال ۲۰۱۵، هند بالاترین آمار به‌کارگیری غیرقانونی کودکان در بخش‌های مختلف را به خود اختصاص داد. کودکان کار در هند بیش از همه در بخش کشاورزی اشتغال دارند. آنها در سنین پایین برای کمک به اقتصاد خانواده روی زمین‌های کشاورزی مشغول به کار می‌شوند. بسیاری از این کودکان در حالی که سن بسیار پایینی دارند به دلایلی چون فقر، بی‌کاری، جمعیت زیاد خانواده و بی‌سوادی والدین مجبور به کار می‌شوند. این مسائل به عنوان اصلی‌ترین دلایل کار کودک در هند مطرح می‌شوند.[۱۵]
قانون شرایط کار در ایران[ویرایش]
بر اساس ماده ۷۹ قانون کار ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است و در صورتی که کارفرمایی افراد زیر ۱۵سال را به خدمت بگیرد، متخلف شمرده و مشمول مجازات از جریمه نقدی و حبس تا پلمپ کارخانه و ابطال پروانه کار می‌شود.
ماده ۸۴ قانون کار نیز پیش‌بینی کرده‌است که در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.[۱۶]
شرکت‌های متهم به استفاده از کودکان کار[ویرایش]
نستله[ویرایش]
با وجود آنکه نستله یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان شکلات و شیرینی در جهان به‌شمار می‌آید اما این شرکت به استفاده پیوسته از کودکان کار شهرت دارد. این شرکت، از طریق به‌کارگیری ارزان قیمت‌ترین بخش نیروی کار همواره سعی بر آن داشته‌است تا در بازار سود بیشتری را از آن خود کند. بر اساس گزارش رسانه‌ها در سال ۲۰۰۱، نستله در مزارع ساحل عاج ۶۰۰۰۰۰ کودک را در شرایط زیر استانداردهای لازم به کار گرفته‌است.[۱۷]
گپ[ویرایش]
یک گزارش در سال ۲۰۰۷، کمپانی گپ را متهم به استفاده از کودکان برای تولید برخی محصولات خود کرد. گپ این موضوع را تأیید کرده و قول داده‌است شرایط را بهبود ببخشد. بر اساس آنچه در این گزارش آمده‌است، این شرکت از سال ۲۰۰۴ به اتخاذ سیاست‌های نظارتی سخت گیرانه‌ای دست زده‌است تا کار کودک را در زنجیرهٔ تأمین خود حذف کند. با این حال، این گزارش می‌افزاید که نظارت‌ها به وسیلهٔ برخی از پیمانکاران فرعی نادیده گرفته می‌شود.[۱۵]
زارا و اچ اند ام[ویرایش]
در سال ۲۰۰۹، فعالان انگلیسی از این دو تولیدکننده پوشاک خواستند تا فروش محصولاتی که با پنبهٔ برداشت شده توسط کودکان را متوقف کنند. [[بین‌الملل ضد برده‌داری |سازمان بین‌الملل ضد برده‌داری]] همچین بنیاد عدالت محیطی، اچ اند ام همچین زارا را متهم کرده‌اند که از پنبهٔ تولیدی در بنگلادش استفاده می‌کنند. همچنین گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از مواد خام مصرفی این دو شرکت از ازبکستان تأمین می‌شود. ازبکستان از کودکان زیر ده سال به عنوان کارگر بخش کشاورزی استفاده می‌کند. فعالان، از این دو شرکت خواستند تا استفاده از پنبهٔ ازبکستان را متوقف کنند همچنین با استفاده از نظام مسیریابی محصولات به مسئولیت اخلاقی پیرامون مواد اولیه استفاده شده در محصولات خود پایبند باشد.[۱۵]
اپل[ویرایش]
اپل یکی از محبوب‌ترین برندهای تولیدکنندهٔ محصولات صوتی و تصویری و گوشی‌های تلفن همراه حداقل یازده کودک زیر پانزده سال را در کارخانه‌های تابعهٔ خود به کار گرفته‌است. این شرکت بسیاری از محصولات خود را در چین، سنگاپور، مالزی، تایوان و تایلند مونتاژ می‌کند. اپل بارها به دلیل رفتار غیرانسانی با کارکنان خود مورد انتقاد قرار گرفته‌است.[۱۸]
آسیب‌پذیری کودکان در برابر کار[ویرایش]
کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک و حاد به سر می‌برند. این کودکان می‌توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه‌ای اعم از سارقین یا باندهای توزیع مواد مخدر، عوامل ایجاد خانه‌های فساد و… قرار گیرند؛ و همچنین عدم بهره‌گیری از آموزش و تحصیل علم و فن، قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را هر جه بیشتر از این کودکان سلب می‌کند.
به‌طورکلی کودکان کار به دلیل داشتن وضعیت عاطفی نامناسب و شرایط خاص زندگی، دارای روحیه‌ای حساس و از نظر عاطفی، آسیب پذیرتر از کودکان هم سن و سال خود هستند؛ بنابراین بی‌توجهی و نادیده گرفتن این کودکان باعث نهادینه شدن خشمی پنهان در ناخودآگاه آنها شده، در بزرگسالی باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌ها در جامعه می‌شود.[۱۹]
تأثیرات اقتصادی – اجتماعی کار کودکان[ویرایش]
کار کودکان سبب افزایش سود و انباشت سرمایه برای کسانی می‌شود که کودکان را مورد استثمار قرار می‌دهند و در نتیجه فاصله طبقاتی را در جامعه بیشتر می‌کند و فقر و تهیدستی را افزایش می‌دهد. کودکان را از دستیابی به دانش و مهارت کافی بازمی‌دارد و در نتیجه بهره‌وری نیروی کار را در جامعه کاهش می‌دهد. آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، بزهکاری، استثمار، تبعیض، فقر و… افزایش می‌یابد و در نتیجه سلامت اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد و مانع پیشرفت و توسعه جامعه می‌گردد.
تاریخچه نقد کار کودکان[ویرایش]
از همان سدهٔ نوزدهم، هنگامی که پل لافارگ آسیب‌های انقلاب صنعتی را مشاهده کرد، فکر ساختن ماشین‌هایی برای بزرگسالان امکان‌پذیر شده بود، اما به جای این اقدام، صاحبان صنایع بافندگی کار کودکان را چنین توجیه می‌کردند که فقط کودکان می‌توانند با جثه‌های کوچک شان به زیر ماشین آلات بخزند و نخ و رشته‌های گسیخته را گره بزنند. چنان‌که انگار تصورِ ساختن ماشین آلاتِ «خاص» بزرگسالان امکان نداشته‌است. این نسل‌های
جستارهای وابسته[ویرایش]
- حقوق کودکان
- شبکه یاری کودکان کار و خیابان
- جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان
- قاچاق کودکان
- علی صداقتی خیاط
- جمعیت امام علی
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- Wikipedia contributors, "Child labor," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Child_labor&oldid=232874413 (accessed August ۱۹، ۲۰۰۸).
- فستیوال لذت بر شانه‌های کودکان کار[پیوند مرده]، سرپیچ
- در ستایش تن‌آسانی، فیلیپ گدار- بهروز صفدری- چاپ اول ۱۳۹۱، نشر کلاغ
پیوند به بیرون[ویرایش]
- Anti-Slavery International
- Child Labor Coalition
- سازمان جهانی کار (ILO)
- International Research on Child Labour
- پروژهٔ فهرست راهنمای باز (dmoz)
- The State of the World's Children یک پژوهش در UNICEF
- ویدئوی یوتیوب: کودکان کار در ایالات متحده، ۱۹۰۸–۱۹۲۰: از دریچهٔ دوربین جامعه‌شناس و عکاس، Lewis W. Hine در یوتیوب
- گفتگویی دربارهٔ کودکان زباله‌گرد تهران در رادیو زمانه
- گفتگویی دربارهٔ کودکان کار در قالیباف‌خانه‌ها در رادیو زمانه
- گفتگویی دربارهٔ کودکان کار در کوره‌های آجرپزی تهران در رادیو فردا
- گفتگویی دربارهٔ تأثیر عدم تناسب نرخ دستمزد در سال ۱۳۹۲ با تورم بر افزایش تعداد کودکان کار - خبرگزاری کار ایران