درس اول : نيازهاي جانوران
درس در يك نگاه:
در فرآيند اين درس، دانش آموزان از طريق مشاهده ي جانوران در محيط اطراف يا تصاوير آن ها با نيازهاي جانوران براي ادامه ي حيات آشنا مي شوند.
آن چه دانش آموزان در مورد «جانوران» مي دانند:
سال اول:جانوران در آب يا خشكي زندگي مي كنند،گياه خوار يا گوشت خوارند، نوع حركت جانوران گوناگون است، بعضي از جانوران لانه مي سازند و بعضي مهاجرت مي كنند. انسان از جانوران استفاده هاي گوناگون مي كند.
سال دوم: محل زندگي گياهان و جانوران مختلف با يك ديگر تفاوت دارد. برخي در آب، برخي در جنگل، برخي در بيابان زندگي مي كنند. جانوران و گياهان براي زنده ماندن به هوا نياز دارند.
هدف ها: انتظار مي رود در فرآيند آموزش اين درس هر دانش آموز به هدف هاي زير برسد:
دانستني ها و مهارت ها:
1- با جمع آوري اطلاعات در باره ي محل زندگي جانوران، نتيجه بگيرد كه محل زندگي آن ها متفاوت است.
2- با مقايسه ي دندان هاي جانوران، نوع غذاي آن ها را تعيين كند و نتيجه بگيرد كه غذاي جانوران به نوع دندان هاي آن ها بستگي دارد.
3- با جمع آوري اطلاعات در باره ي جانوران مختلف، به عادت هاي بعضي جانوران مثل خواب زمستاني و مهاجرت و زندگي گروهي پي ببرد.
4- با مشاهدي جانوران و رفتار آن ها درك كند كه جانوران به آب، غذا و هوا نياز دارند.
5- با انجام آزمايش هاي مناسب و دقت در مشاهده ي آن ها به وجود هوا در خاك و آب پي ببرد.
نگرش ها:
1- به مطالعه ي زندگي جانوران و مشاهده ي رفتارهاي آنان علاقه مند شود.
2- در حفظ محيط زيست گياهان و جانوران بكوشد.
3- در فعاليت هاي گروهي به نظر ديگران توجه كند.
دانستني ها براي معلم
نيازهاي جانوران
زيستگاه: جايي است كه گياه، جانور يا گروهي از گياهان يا جانوران در آن زندگي مي كنند. زيستگاه انواع و اندازه هاي بسيار متنوعي دارد. زيستگاه سنجاب ها، گوزن ها و داركوب ها درخت زار است. زيستگاه بالن ها اقيانوس است، بركه زيستگاه ماهي هاي خارپشت و سوسك هاي آبي است. زيستگاه آهوها عمدتاً چمن زار است. فلامينگوها پرندگاني هستند كه در دسته هاي بزرگ، كنار درياچه ها و مرداب ها زندگي مي كنند. خرس قطبي در قطب شمال و ستاره ي دريايي در دريا زندگي مي كند. زيستگاه كرم كدوي بالغ، روده ي انسان و زيستگاه كپك مي تواند، يك تكه نان باشد.
برخي از جانوران، در مراحل متفاوت زندگي از زيستگاهي به زيستگاه ديگر مي روند. لارو پشه ، در مرحله ي لاروي، در بركه ها و جويبارها زندگي مي كند، اما زيستگاه حشره ي بالغ، باغ ها، پرچين ها، مزارع ودرخت زارها است.
هر زيستگاه در موجودات زنده اي كه در آن زندگي مي كنند،از راه هاي گوناگون و متعدد تاثير مي گذارد و متقابلاً نيز از آن ها تاثير مي پذيرد. شدت نور، دما، تركيب شيميايي، مقدار رطوبت خاك و ميزان قرار گرفتن در مقابل باد بر رشد گياهان تاثير دارد. گياهان غذاي جانوران اند و از اين رو،نوع گياهان و پراكندگي آن ها در زيستگاه، در نوع و تعداد جانوراني كه مي توانند در آن زندگي كنند، موثر است. جانوران نيز در گياهان تاثير مي گذارند.
لانه: خانه اي است كه يك جانور براي خود مي سازد و محل به دنيا آوردن و پرورش نوزادان است. هنگامي كه پرندگان آماده ي تخم گذاري مي شوند، شروع به ساختن و آشيانه مي كنند. پرندگان ماده به تنهايي يا به كمك نوع نر، اين كار را انجام مي دهند. بعضي از لانه ها بسيار مجهز هستند و در ساختمان آن ها از پشم، مو يا پر استفاده مي شود؛ اما بعضي از آن ها بسيار ساده و نامرتب هستند. پرستوها لانه هاي فنجان مانندي از گِل مي سازند. داركوب ها سوراخ هايي در درختان حفر مي كنند. قمري خانگي با استفاده از بزاق، لانه ي خود را به سطح زيرين برگ ها مي چسباند. مرغابي شانه به سر لانه ي خود را به صورت معلق از گياهان كنار آب مي سازد. لانه ي حواصيل آبي بزرگ، توده ي بزرگي از شاخه هاي كوچك است. گاهي لانه هاي قديمي مجدداً به وسيله ي پرنده هاي ديگر استفاده مي شود.
فقط پرندگان نيستند كه لانه مي سازند. تعداد معدودي از پستانداران مثل موش خانگي و سنجاب هم براي نوزدان خود لانه مي سازند، اما لانه هاي آن ها همچون لانه ي پرندگان مجهز نيست. پلاتي پوس (پستاندار تخم گذار) در نقب هاي ساحل نهرها لانه مي كند.
بعضي حشره ها، مجهزترين و كامل ترين نوع لانه ها را مي سازند. لانه ي آن ها هيچ شباهتي به لانه ي پرندگان ندارد و براي زندگي گروهي ساخته مي شود. بيشتر زنبورها داراي چنين لانه هايي هستند. بعضي از زنبورها با كاغذ لانه مي سازند، اما موريانه ها لانه هاي گِلي عظيم و بسيار محكمي بنا مي كنند.
غذا: همه ي جانوران بايد غذا بخورند. جانوران گوشت خوار گوشت جانوران ديگر را مي خورند. گياه خواراني كه گياه مي خورند، غذاي اصلي گوشت خوران اند. هضم گوشت از هضم مواد گياهي آسان تر است، به همين دليل، گوشت خواران سريع غذا مي خورند و تكه هاي بزرگ گوشت را مي بلعند. گوشت ارزش غذايي زيادي هم دارد، به همين دليل گوشت خواران نيازي ندارند كه مانند گياه خواران وقت زيادي را صرف غذاخوردن كنند. بيش تر آن ها احتياجي ندارند كه هر روز غذا بخورند. بسياري از گوشت خواران كوچك از گوشت حشرات و ساير بي مهرگان تغذيه مي كنند. بزرگ ترين گوشت خوار، بالن آبي است كه از موجودات كوچك شبيه ميگو تغذيه مي كند. بزرگ ترين گوشت خوار خشكي، خرس قطبي است.
با اين كه بعضي از جانوران كوچك يا كندرو مانند عنكبوت براي از پا در آوردن طعمه كه ممكن است سريع تر يا قوي تر باشد، از زهر استفاده مي كنند، بيش تر گوشت خواران براي كشتن طعمه شان دندان ها يا چنگال تيزي دارند.
دندان: بيش تر جانوران مهره دار دندان دارند. دندان ها براي گرفتن، بريدن و جويدن غذا به كار مي روند. در بيشتر جانوران، هر گروه دندان ها وظايف خاصي دارند.
در جانوران گوشت خوار دندان هاي نيش تكامل بيش تري پيدا كرده اند و براي سوراخ كردن پوست شكار به كار مي روند. در جانوران گياه خوار دندان هاي آسيا بزرگ و شيار دارند تا بتوانند مقدار زيادي علف و برگ سفت را له كنند. جانوران گوشت خوار هم دندان هاي آسياي مخصوص دارند تا گوشت را با كناره هاي فك شان بجوند. لبه هاي اين دندان ها مثل تيغه هاي قيچي روي هم مي لغزند.
زمستان خوابي: جانوران خون گرم (پستانداران و پرندگان) براي توليد گرما و كم و بيش ثابت نگه داشتن دماي بدن خود، غذا را مي سوزانند. در زمستان، جانوران براي گرم نگه داشتن بدن خود به انرژي گرمايي بيش تري نياز دارند و اين هنگامي است كه غذا كم است. برخي از جانوران با وارد شدن به نوعي خواب عميق به نام خواب زمستاني، در مصرف انرژي صرفه جويي مي كنند. آن ها در طي زمستان خوابي، براي صرفه جويي در مصرف انرژي، سرعت فعاليت هاي بدن خود را كم مي كنند و دماي آن را پايين مي آورند. ضربان قلب و سرعت تنفس آن ها هم كاهش پيدا مي كند. حتي موقعي كه دما نزديك به صفر باشد، دماي بدن ممكن است تا حدود دماي محيط برسد.
جانوران زمستان خواب، معمولاً مكاني گرم و امن را براي گذراندن زمستان، انتخاب مي كنند. خفاش ها در درون غارها كه دما تغيير چنداني نمي كند، مي خوابند. جوندگان كوچك در نقب هاي زير زميني، كه به منظور گرم تر شدن با علف پوشيده شده، مي خوابند. برخي زمستان خواب ها مانند سنجاب زميني قطب شمال و موش زمستان خواب،بيش از نيمي از عمر خود را در زمستان خوابي مي گذرانند.
در اين مدت فرآيندهاي بدن جانور با حداقل سرعت به كار خود ادامه مي دهند و براي توليد انرژي از چربي هاي ذخيره استفاده مي كنند. وزن بدن برخي از جانوران زمستان خواب، در طي زمستان خوابي تا 40 درصد كاهش مي يابد. ساير جانوران مانند همسترها در لانه هاي زمستاني خود مقداري غذا ذخيره مي كنند و در طول زمستان هر چند وقت يكبار، براي خوردن مقداري از آن بيدار مي شوند.
در ميان پستانداران، فقط خفاش ها،حشره خوارهايي مانند جوجه تيغي و جوندگان مانند موش هاي زمستان خواب، موش خرماها، همسترها و سنجاب زميني،زمستان خواب حقيقي اند. تعداد بسيار اندكي از پرندگان زمستان خوابي مي كنند.
خرس ها بيش زمستان را مي خوابند و سنجاب ها در صورتي كه هوا خيلي سرد باشد، چندين روز مي خوابند. اين جانوران زمستان خواب هاي حقيقي نيستند، زيرا دماي بدن آن ها چندان كاهش پيدا نمي كند و به آساني بيدار مي شوند. اين جانوران براي صرفه جويي در مصرف انرژي به خواب عميق فرو مي روند.
كند شدن حركت: با كم شدن دماي اطراف جانوران خون سرد، مانند دوزيستان، جوندگان و ماهي ها گرما از دست مي دهند و از اين رو، خود به خود غيرفعال مي شوند. بسياري از مارها زمستان را در مخفي گاه سرپوشيده مي خوابند، ولي برخي ازماهي ها در ته درياچه ها و بركه ها به خواب فرو مي روند. بسياري از حشره هاي كوچك مانند پينه دوزها و برخي از پروانه ها هم زمستان را در مكان هاي محفوظ مي خوابند.
در كشورهايي كه فصلي از سال گرم و خشك است و غذا و آب در تابستان كم است، بسياري از جانوران براي در امان ماندن از خشكسالي و صرفه جويي در مصرف انرژي،وارد حالتي به نام تابستان خوابي مي شوند. كه شبيه به زمستان خوابي است. بسياري از قورباغه ها و وزغ ها در مجراهاي خنك و مربوط زيرزميني تابستان خوابي مي كنند.
مهاجرت: بسياري از جانوران، براي توليد مثل و يافتن غذا ، به سفرهاي طولاني مي روند. تعداد زيادي از آن ها همه ساله و برخي از آن ها فقط دوبار در زندگي چنين سفرهايي را انجام مي دهند. اين گونه سفرها را مهاجرت مي نامند.
رايج ترين نوع كوچ، كوچ فصلي است كه در آن، جانوران در فصل هاي مختلف سال، از جايي به جايي ديگر مي روند. چلچله ها، زمستان را در افريقا يا امريكاي جنوبي و مركزي مي گذرانند و تابستان را در اروپا و امريكاي شمالي.
گاهي كوج در فاصله ي زماني بيش تري انجام مي شود. ماهي آزاد بخش اول زندگي اش را در رودخانه ها مي گذراند، وقتي بالغ مي شود به اقيانوس كوچ مي كند و سپس براي تخم ريزي به رودخانه ها برمي گردد. مارماهي ها درست عكس اين رفتار مي كنند.
كوچ كردن به جانوران كمك مي كند تا از زيستگاه هايي كه تنها در فصل هاي خاصي از سال غذا دارند حداكثر استفاده را بكنند و سبب مي شود كه رقابت بر سر غذا و قلمرو زندگي كاهش پيدا كند بسياري از پرندگان مانند اردك، مرغابي و غاز، هر سال تابستان براي توليد مثل به شمال پرواز مي كنند، در پاييز كه در شمال رفته رفته غذا روبه كاهش مي گذارد، اين پرندگان دوباره به سرزمين هاي گرم جنوبي باز مي گردند در نواحي خشك داخل قاره ها، گله هاي وسيعي از جانوران، مثل گوزن هاي افريقايي چرا مي كنند. اين جانوران صدها كيلومتر به دنبال ابرهاي باران زايي روان مي شوند كه گهگاه سر مي رسند و سبب رويش علف هاي تازه مي شوند.
نگهداري آب در بدن جانوران: جانوران جونده ي بياباني كليه هاي خاصي دارند كه موجب نگهداري آب در بدن آن ها مي شود. شتر قطرات چكيده از بيني خود را مي بلعد. موش كانگورويي در طي روز در سوراخ جاي مي گيرد و بخار آب تنفس او به تدريج انباشته مي شود و هواي سوراخ را مرطوب مي سازد و هم چنين ممكن است آب لازم را از غذايي كه مي خورند به دست آورند.
+ نوشته شده در شنبه هفتم مرداد ۱۳۹۱ ساعت 23:42 توسط سپهرنیا |