وظایف مهندس ناظر ساختمان از موضوعات اصلی مورد بحث در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان است.
در این مقاله به صورت واضح تر وظایف مهندس ناظر ساختمان و چالش های پیش روی او را بررسی میکنیم.
آیا وظایف مهندس ناظر ساختمان، ساده است؟
برخی گمان می کنند، وظایف مهندس ناظر ساختمان ساده است. تنها وظیفه اش این است که بنای اجرا شده را با نقشه تطبیق دهد. اما وظایف مهندس ناظر ساختمان بسیار فراتر است.
بسیار پیش می آید که در طراحی و ترسیم نقشه اشتباهاتی رخ دهد.
شرایطی پیش می آید که نمی توان ساختمان را دقیقا مطابق نقشه ها اجرا کرد.
نکات بسیاری هستند که در نقشه های ساختمانی وجود ندارند.
حتی بعضی از جاها هست که ضوابط نیز، مسکوت مانده است.
در همه این موارد، همه چیز بستگی به نظر مهندس ناظر ساختمان دارد و او باید تصمیم بگیرد و مسئولیت تصمیماتش را نیز بپذیرد.
مطابق مقررات ملی ساختمان، اجرای ساختمان باید به دست مجری انجام شود . مهندس ناظر باید بر کار مجری نظارت کند. اما متاسفانه، در حال حاضر بسیاری از پروژه ها فاقد مجری هستند و یا مجری آن ها صوری است. در این شرایط وظایف مهندس ناظر ساختمان دو چندان است.
معمولاً پروژه های کوچک فاقد مجری هستند. شاید برخی تصور کنند، پروژه های کوچک، برای مهندس ناظر ساختمان، چندان مشکل ساز نیستند. اگر اینگونه فکر کنیم متاسفانه کاملاً در اشتباه هستیم. کافی است، سری به سازمان نظام مهندسی بزنیم. بیشتر پرونده ها در شورای انتظامی، مربوط به همین پروژه های کوچک هستند.
اگرچه با ابلاغ سازمان نظام مهندسی، ناظرین می بایست مالکان را ملزم به بکارگیری مجریان ذیصلاح کنند. اما در این فقره کاری که سازمان نظام مهندسی خود باید انجام دهد، به گردن ناظران انداخته است.
مهندس ناظر در شرایطی که تقریبا هیچ پشتیبانی از جانب سازمان نمی شود باید یک تنه به جنگ مالکان و سازندگان و پیمانکاران و شهرداری ها برود.
خیلی از مواقع مالکان به هیچ وجه زیر بار این کار نمی روند و ناظر یا باید با همین شرایط پروژه را قبول کند یا انصراف بدهد و مجددا در صف طولانی ارجاء نظارت قرار بگیرد.
سال های ابتدایی ورود به حرفه مهندسی، برای یک مهندس، سال های خطیری است. تجربه کم در کار، احتمال اشتباه را زیاد میکند. بعضی اشتباهات ممکن است خسارات سنگینی به بار بیاورد. خساراتی که شاید تا چندین سال جبران آن طول بکشد یا هرگز جبران نشود.
خوشبختانه ما اینجا هستیم که درکنار هم، خودمان را برای این شرایط آماده کنیم. از تجربیات همدیگر استفاده کنیم و خودمان را رشد دهیم.
در زیر لیستی از مواردی که مهندس ناظر باید با آن ها آشنا باشد را آورده ایم. پیشنهاد میکنم این لیست را بررسی کنید و در هر کدام از موارد که فکر میکنید نیاز به یادگیری بیشتر دارید آن را برای خود یادداشت کنید و مطالعات خود را حول آن قرار دهید.
توانایی تحلیل نقشه ها
مهارت نقشه خوانی از مهارت های ابتدایی و ضروری برای یک مهندس عمران هست. برای هر ساختمان ۴ دسته نقشه تهیه می شود: نقشه های سازه، نقشه های معماری ، نقشه های تاسیسات برقی و نقشه های تاسیسات مکانیکی .
برای مهندسین عمران و معماری، نقشه های سازه و معماری اهمیت بیشتری دارد.
در مقاله «نقشه خوانی ساختمان» در خصوص نقشه خوانی پلان های معماری توضیحاتی ارائه گردید. اما فراتر از نقشه خوانی، توانایی تحلیل نقشه ها است. نقشه خوانی را یک پیمانکار با تجربه آرماتور بندی یا پیمان کار اجرای اسکلت فلزی،نیز می تواند، انجام دهد. اما تحلیل نقشه نیاز به آگاهی ها و شناخت وسیع تری دارد.
در این مقاله و فیلم آموزشی، به صورت اجمالی یک پلان معماری را تحلیل کرده ام تا دوستان با روند کار بهتر آشنا شوند « تحلیل نقشه معماری»
در آموزش های نقشه خوانی و نکات اجرایی سازه های فولادی و بتنی کاملا این مهارت را در ضمن آموزش نقشه خوانی، فرا میگیریم.
آشنایی با نحوه گزارش نویسی و متون حقوقی
نامه نگاری اداری و نوشتن متون حقوقی از مهارت های مهمی است که به آن پرداخته نمی شود. یکی از حساس ترین متون حقوقی، گزارشات نظارت ساختمان است. تنها ابزار قانونی مهندس ناظر برای اینکه بتواند، وظیفه اش را انجام دهد، گزارشاتی است که به شهرداری ارسال میکند.
در واقع تنها ابزاری که ناظران ساختمان در ساخت و ساز شهری با استناد به آن می توانند ثابت کنند که به وظایف قانونی خود عمل کرده اند، خروجی های ایشان یا مکاتباتشان می باشد. مکاتباتِ مهندسینِ ناظر، شامل دستور کارها، گزارشات مرحله ای و نامه هایی است که در دوره نظارت خود از شروع به کار تا پایانکار به مراجع ذیصلاح اشخاص حقوقی و حقیقی ابلاع می نماید.
نگارش این مکاتبات اصولی دارند که مهندسین علاقمند می توانند جهت فراگیری آن ها از « پکیج فنون گزارش نویسی »استفاده نمایند. این پکیج بوسیله همکاران بنده در وبسایت فنون عمران تهیه گردیده است.
یک گزارش خوب می تواند در شرایط بحرانی، یک مهندس ناظر را از جریمه و مجازات تبرئه نماید. بر عکس یک گزارش بد و ناقص می تواند بسیار برای مهندس ناظر، گران تمام شود.
پس در نوشتن گزارش باید بسیار دقت کرد. متن گزارش یک متن حقوقی هست که تک تک کلمات آن بار معنایی دارند.تا زمانی که اتفاقی رخ نداده است، کسی چندان به آن اهمیت نمی دهد. کافی است یک اتفاق بیافتد، یک تخلف روی دهد. آن وقت تک تک کلمات گزارش نظارت بر ساختمان اهمیت پیدا می کند. در کتاب «هندبوک نظارت ساختمانی» نیز مطالب مفیدی در خصوص نگارش گزارشات نظارت ساختمانی آورده ام که می تواند راهنمای خوبی در این زمینه برایتان باشد.
آشنایی با قانون کار و روابط بین کارگران، پیمان کاران و کارفرمایان
عملیات ساخت و ساز در یک ساختمان، به دست پیمانکاران و کارگران ساختمان و زیر نظر کارفرما انجام می گیرد. بسیار از تخلفات ساختمانی مربوط به همین حوزه است. از وظایف مهندس ناظر ساختمان آشنایی با قانون کار است.این نوشته در این زمینه برای شما مفید است: « مهم ترین نکاتی که در رابطه با قانون کار باید بدانید»
آشنایی با انواع خاک و شناسایی خاک های ناپایدار
من تقریبا در تمام مناطق تهران و حومه آن نظارت هایی داشته ام. در بیش از ۵۰ ساختمانی که نظارت کرده ام، پروژه های کمی بوده که خاک آن ها عیناً شبیه هم باشد. حتی اگر اینطور هم باشد. مطمئنا در هیچ پروژه ای، تمام شرایط (عمق گودبرداری ،سربار اطراف آن و …) یکسان نیست.
شناخت خاک، بسیار در تصمیم گیری و کنترل پروژه تاثیر گذار است. البته شناخت خاک در گودبرداری های عمیق کافی نیست. باید از ابزارهای کنترل و پایش گود نیز استفاده کرد.
مهندس ناظر ساختمان باید، ارزیابی مناسبی از وضعیت خاک و گودبرداری داشته باشد. تصمیم گیری در خصوص پایداری سازی گود منوط به ارزیابی درست وضعیت خاک و گود است. برای مطالعه مقالات و دیدن مطالب آموزشی بیشتر در خصوص گودبرداری می توانید به این لینک مراجعه کنید: «شناسایی خاک و گودبرداری»
اجرای سازه نگهبان و مهار بندی دیواره های گودبرداری شده
اجرای سازه نگهبان نیز یکی از بحث های مرتبط با گودبرداری است. گودبرداری های غیر اصولی و بدون سازه نگهبان، ممکن است باعث آسیب دیدن ساختمان های مجاور و حتی تخریب یا ریزش گود گردد.
بررسی ساختمان های مجاور از لحاظ ترک خوردگی و شرایط مخاطره آمیز از وظایف مهندس ناظر ساختمان است. مهندس ناظر باید مرحله به مرحله ساختمان های مجاور را بررسی نماید و در صورت مشاهده علائم ترک خوردگی یا نشست سریعا عملیات را متوقف و اقدامات پیش گیرانه را انجام دهد. در شرایط بحرانی، ساختمان همسایه باید تخلیه گردد تا خطر جانی ساکنان را تهدید نکند.
از اهم وظایف مهندس ناظر ساختمان، کنترل اجرای صحیح سازه نگهبان است. متداول ترین شکل اجرای سازه نگهبان، سازه نگهبان خرپایی است. از لینک زیر می توانید مقالات و مطالب مرتبط با سازه نگهبان را ببینید: سازه نگهبان
موضوع گودبرداری و اجرای سازه نگهبان، حساس ترین مرحله اجرای ساختمان است. در صورت بروز حادثه و ریزش گود، خسارات وارده جبران ناپذیر است. تا زمانی که در این زمینه تجربه و مهارت کافی کسب نکرده اید، پروژه هایی را که دارای گودبرداری هستند، برای نظارت و اجرا قبول نکنید.
اگر مصمم هستید در زمینه شناخت خاک و اصول گودبرداری ، دانش و مهارت کافی کسب کنید، آموزش جامع گودبرداری و اجرای سازه نگهبان یک آموزش عالی برای شماست. در این آموزش تجربیاتم را از پروژه های مختلف در اختیار شما عزیزان قرار داده ام.
آموزش جامع گودبرداری و سازه نگهبان خرپایی
پیاده سازی نقشه
پیاده سازی نقشه به طور مستقیم از وظایف مهندس ناظر ساختمان نیست. اما مهندس ناظر ساختمان با آشنایی با نحوه پیاده سازی نقشه و کنترل آن، می تواند از بسیاری از خسارات مالی و هدر رفتن سرمایه های ملی جلو گیری کند.
تشخیص اینکه پیاده سازی نقشه درست انجام شده یا نه بر عهده مهندس ناظر ساختمان است. ستون ها باید دقیقا در محلی که در نقشه مشخص شده است، اجرا گردند. در غیر این صورت مهندس ناظر ساختمان باید، عملیات را تا اصلاح آن متوقف کند.
پیاده سازی اشتباه نقشه، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد.
این ساختمان به دلیل پیاده سازی اشتباه نقشه و تجاوز به حریم گذر مدت هاست که به همین شکل خوابیده است.
کنترل اجرای صحیح سیستم های مقاوم جانبی ( دیوار برشی ها- بادبندها)
دیوار برشی :
اجرا دیوار برشی و دیوار حائل باید مطابق نقشه و دیتایل های اجرایی انجام شود. مهم ترین نکاتی که مهندس ناظر ساختمان در کنترل اجرای دیوار حائل و برشی باید بررسی کند:
ریشه گذاری مناسب برای دیوارها در فونداسیون
اتصال مناسب دیوار ها به ستونها از طرفین
تقویت نواحی بازشو در دیوار
مهار قالب ها به شکل مناسب
مهار دیوار برشی به صورت دو طرفه انجام می شود. اگر امکان مهار دو طرفه نباشد، از یک طرف آن را مهار میکنند که از حالت دو طرفه مشکل تر و پر خطر تر است.
دیوار های حائل و برشی که در کناره ها اجرا می شوند، به خصوص در زیر زمین ها و طبقات پایین، به دلیل مجاورت آن ها با جداره خاکی یا ساختمان همسایه، ناگزیر، قالب بندی آن به صورت یک طرفه انجام می شود.
بتن ریزی دیوار های یک طرفه حساس تر از دو طرفه است. چون احتمال در رفتن قالب ها بیشتر است. از طرفی، اگر دیوار، پشت به پشت دیوار همسایه باشد، ممکن است فشار بتن، باعث ایجاد ترک یا حتی تخریب آن شود. کنترل سرعت بتن ریزی و اقدامات پیشگیرانه در خصوص این دیوار ها از وظایف مهندس ناظر ساختمان است.
نکته : در خصوص اجرای دیوار های حائل و برشی،سطح مقطع میلگرد های افقی و عمودی اهمیت دارد. نه شماره میلگرد ها. پس اگر یک شماره میلگرد تمام شده بود، مهندس ناظر ساختمان می تواند اجازه دهد، معادل آن ( با همان سطح مقطع ) از میلگرد شماره دیگر که در کارگاه موجود است استفاده نمایند.
برای مثال اگر در نقشه میلگرد ۱۶ داده شده باشد. ولی در کارگاه میلگرد ۱۲ موجود باشد. سطح مقطع هر میلگرد ۱۶ تقریبا ۲ سانتی متر مربع و سطح مقطع هر میلگرد ۱۲ تقریباً ۱٫۱۳ سانتی متر مربع است. پس به ازای هر میلگرد ۱۶ که در کارگاه ناموجود است، باید دو میلگرد ۱۲ به کار رود.
بادبند:
بادبندها معمولا در سازه های فلزی و قاب های ساختمانی ساده به کار می روند. متداول ترین شکل اجرای بادبند، بادبندهای ضربدری است. کنترل اجرای صحیح بادبندها از مهم ترین وظایف مهندس ناظر ساختمان است.
اجرای بازوهای بادبند ضربدری ، بهتر است طوری باشد که مانعی برای حرکت رفت و برگشتی یکدیگر نباشند. لازمه این کار آن است که فقط یکی از دو بازو (بازوی دو تکه) به ورق میانی( Gusset plate) اتصال پیدا کنند.
در تصویر زیر می بینیم که هر دو بازوی بادبند به ورق میانی جوش داده شده اند. اما ورق فوقانی رابط بازوی منقطع، جوش داده نشده است.
طول جوش حداقل برای نواحی اتصال بادبندها برابر پهنای ورق اتصال است. اتصال بازو های بادبند به ورق های کناری نباید از قطر ورق( عمود بر بازو ها) فراتر رود. زیرا باعث پیچش ورق می شود. مبنای کنترل طول جوش هم همین قطر می باشد. ورق های اتصال باید بگونه ای قرار گیرند که محور آن ها از آکس نیرو (محل تقاطع آکس تیر و ستون) بگذرد.
خیلی از سازندگان و پیمانکاران در اجرای بادبندها و به خصوص تکمیل جوش آن ها کوتاهی می کنند. مهندس ناظر حتماً باید کنترل دقیقی بر اجرای بادبند ها داشته باشد.
در آموزش نکات اجرایی بادبندها در مونتاژ و نصب، علاوه بر اینکه با ترفند های اجرایی مونتاژ بادبند ها آشنا می شویم، نحوه کترل و نظارت بر کیفیت اجرای بادبند ها را هم یاد میگیریم.
ضوابط بتن ریزی :
تهیه بتن
بتن سازه ای باید به صورت آماده از کارخانه های معتبر تهیه شود. حداکثر زمان تولید و حمل بتن با میکسر تا محل بتن ریزی نباید بیش تر از ۱٫۵ ساعت باشد. مجری ساختمان باید برگه خروج راننده میکسر را کنترل نماید.
دمای بتن ریزی نیز نباید از ۳۳ درجه سانتی گراد فراتر رود. در شرایط آب و هوایی خاص( هوای خیلی گرم یا خیلی سرد) تصمیم گیری در خصوص انجام عملیات بتن ریزی، از وظایف مهندس ناظر ساختمان است. اگر تمهدات ویژه در نظر گرفته نشده باشد. مهندس ناظر ساختمان می تواند اجازه بتن ریزی را ندهد.
عمل آوری :
اهمیت عمل آوری کمتر از خود بتن ریزی نیست. بدون عمل آوری مناسب، بتن به مقاومت و دوام مورد انتظار نمی سد. در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان به صورت مفصل در خصوص عمل آوری بتن توضیح داده شده است.
با وجود اینکه ستون های از اجزای مهم ساختمان هستند، ولی بهای کمتری نسبت به سقف ها، به آن داده می شود. بتن ستون ها را به خصوص در پروژه های کوچک تر، معمولاً به صورت کارگاهی تهیه می کنند که درست نیست. توجیه این کار هم کم بودن حجم بتن لازم برای ستون های هر طبقه و زیادتر بودن اجرت بتن ریزی ستون ها با پمپ است.
اگر بتن به صورت کارگاهی تهیه می شود، حتماً باید از دستگاه خلاطه برای تهیه بتن و ستون ریز و ویبره استفاده گردد. در کتاب هندبوک نظارت ساختمانی در خصوص تهیه بتن با در شرایط کارگاهی و طرح اختلاط آن توضیحات کاملی تر ارائه کرده ام.
الزام سازنده به انجام آزمایش بتن :
تست بتن
مهم ترین نکته در خصوص بتن ریزی الزام کارفرما به عقد قرارداد با آزمایشگاه های مستقل برای تست بتن است. بهتر است آزمایشگاه توسط خود مهندس ناظر به مالک معرفی گردد. مهندس ناظر آزمایشگاهی را که مورد وثوق و اطمینان خودش می باشد را به کارفرما معرفی نماید تا در مواقع بتن ریزی با حضور در محل پروژه از بتن آماده نمونه گیری نموده ، سپس به آزمایشگاه منتقل و در سنین ۷ و ۲۸ روز مقاومت فشاری نمونه ها را اندازه گیری و نتایج را به مهندس ناظر اعلام نماید.
تنها ملاک تشخیص کیفیت بتن تازه همین نمونه گیری از بتن می باشد. یکی از زمینه های فعالیت های ما در مجموعه نگین عمران تست بتن و جوش است که در این زمینه آماده همکاری با مهندسین عزیز در تهران و حومه هستیم.
پیشنهاد همکاری با مهندسین ناظر و مجری شاغل در تهران و حومه ۰۹۱۹۶۸۳۵۵۶۵ مهندس قربانی
به ازای هر سی متر مکعب بتن ریزی و کمتر از آن، حداقل ۱ سری نمونه آزمایشگاهی، باید تهیه شود. هر سری نمونه شامل سه تا پنج آزمونه است. قالب هایی که معمولا در تست بتن بکارگیری می شوند، بصورت مکعبی هستند.
البته خود کارخانه بتن، ممکن است برای بتن آماده خود نتایج آزمایش ارائه دهند. پر واضح است که به هیچ عنوان مهندس ناظر نباید به این نتایج استناد کند.
یک نمونه نتایج تست بتن.
اساسا مهندس ناظر در قبال بتن های آماده دو کار باید انجام دهد.
۱- مالک را ملزم کند از کارخانه های معتبر، بتن بخرند. در خصوص مشاوره جهت انتخاب کارخانه بتن نیز می توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید:
۰۹۱۹۶۸۳۵۵۶۵ مهندس قربانی
۲- مالک را ملزم کند، توسط یک شرکت آزمایشگاهی معتبر و مستقل از کارخانه تولید بتن آماده، در پای کار از بتن نمونه گیری و تست بعمل آورد.
در نگین عمران، خدمات آزمایشگاهی نیز در زمینه تست بتن ، تست جوش و آزمایش خاک برای متقاضیان گرامی، ارائه می شود.
آزمایش خاک – تست بتن – تست جوش
پس از تست بتن، مهندس ناظر می بایست با بررسی نتایج آزمایش، نسبت به پذیرش یا رد بتن تصمیم گیری نماید. ضوابط پذیرش یا رد بتن، مبحث گسترده ای است که در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان به صورت مفصل به آن پرداخته شده است.
مقاومت مورد نیاز بتن، توسط طراح سازه، در بخش توضیحات نقشه ، درج شده است. مهندس ناظر ساختمان باید نتیجه آزمایش را با آن مقایسه نماید. ملاک مقاومت بتن، مقاومت استوانه ای در سن ۲۸ روز است. محاسبات سازه بر همین اساس صورت گرفته و در نقشه هم مقاومت درج شده است.
نکته مهم این است که در نمونه گیری بتن معمولا از قالب های مکعبی استفاده می شود که شکستن ان زیر جک ساده تر است و دقیق تر صورت میگیرد. لذا می بایست مقاومت بدست آمده از نمونه مکعبی را معادل سازی کرد. در مبحث نهم ضرایبی برای تبدیل نمونه استاندارد مکعبی به نمونه استوانه ای آمده است.
در فیلم کوتاه زیر نمونه های از تست مقاومت فشاری بتن در آزمایشگاه ایمن آزمون را مشاهده میکنیم. عدد درج شده در نمایشگر، مقاومت نمونه مکعبی است. با ضرب این عدد در ۰٫۸ مقاومت نمونه استوانه ای بدست می آید.
اگر این موضوع را نمی دانستید و یا فراموش کردید که آزمایشگاه را در پروژه بکارگیری کنید و الان بتن ریزی همه طبقات انجام شده است. باز هم می توان بتن اجرا شده را تست نمود . برای تست سازه های بتنی روش های غیر مخرب همچون استفاده از چکش اشمیت و تست التراسونیک وجود دارد که ملاک خوبی برای سنجش مقاومت بتن است و مهندس ناظر می تواند به این روش ها استناد کند.
در مجموعه نگین عمران در این زمینه ها نیز آماده همکاری با مهندسین عزیز هستیم. جهت مشاوره در این خصوص می توانید با شماره تماس ۰۹۱۹۶۸۳۵۵۶۵ تماس حاصل فرمایید.
تست جوش:
تست جوش نیز از آزمایش های اجباری در سازه های اسکلت فلزی است. مهندس ناظر باید از تمام اتصالات جوشی بازدید چشمی نماید. جوش های معیوب را مشخص کند تا اصلاح کنند. اما برخی از عیوب جوش، به صورت زیر سطحی هستند و با چشم قابل تشخیص نیستند. به خصوص در جوش های نفوذی.
تست جوش انواع مختلفی دارد. تست هایی که مد نظر ماست، تست های غیر مخرب است. یعنی انجام آن آسیبی به سازه فلزی نمی زند. از تست های متداولی که ما در پروژه ها استفاده می کردیم، تست با مایعات نافذ ( تست PT) و تست با دستگاه التراسونیک (تست UT) است.
تست کشش میلگرد:
مهندس ناظر می تواند در صورت عدم اطمینان از کیفیت میلگرد، از مالک بخواهد آن ها را نیز آزمایش کنند. در تهران، آزمایشگاه های عمرانی در دانشگاههای معتبر این کار را انجام میدهند. نکته مهم در تست میلگرد این است که مقاومت تسلیم نباید خیلی بیشتر از حد استاندارد آن باشد.
برای میلگرد های A3 تنش جاری شدن ۴۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر است. حال اگر در تست کشش میلگرد تنش جاری شدن آن ۵۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر باشد. این نشانه مرغوبیت میلگرد نیست. بر عکس نشان دهنده ضعف آن و تُرد بودن میلگرد است. این میلگرد نمی تواند انرژی حاصل از بارهای لزره ای را مستهلک کند.
آشنایی با الزامات فضاهای داخلی ساختمان:
این الزامات موضوع مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان است. بسیاری از تخلفات ساختمانی مرتبط با همین موضوع هست و مهندس ناظر ساختمان باید با این الزامات به طور کامل آشنا باشد.
مبحث چهار مقررات ملی ساختمان با وجود اهمیت فراوانش در لیست منابع آزمون نظارت پروانه ساختمانی نیست. به همین دلیل بسیار از داوطلبان پروانه ساختمانی، آن را مطالعه نمی کنند.در این نوشته به اهم آن پرداخته ایم. «الزامات ابعادی ساختمان که هر مهندس ناظر باید بداند»
ضوابط اجرای اتصالات:
نظارت بر اجرای درست اتصالات از مهم ترین وظایف مهندس ناظر ساختمان است. هر چقدر در یک سازه تیرها و ستون ها قوی باشند، اما اتصالات آن ها مناسب نباشد، هیچ فایده ای ندارد. اکثر ساختمان هایی که در زلزله تخریب می شوند به خاطر ضعف در اتصال بین تیر ها و ستون ها است.
این موضوع در ساختمان های اسکلت بتنی پر رنگ تر است. در قاب های خمشی بتنی، بار زلزله نیز توسط چشمه اتصال تحمل می شود. در این اتصالات اجرای خاموت چشمه اتصال برای حفظ انسجام میلگرد ها در ناحیه اتصال،بسیار ضروری است. پیمانکاران معمولاًبرای راحتی کار خود، این خاموت ها را که دو یا سه عدد باید باشد. اجرا نمی کنند. جای تاسف دارد که برخی از همکاران ما نیز، نسبت به این موضوع بی توجه هستند. حتماً به این موضوع توجه ویژه داشته باشید.
نکته دیگر در خصوص ناحیه اتصال در ستون ها و دیواره ها این است که باید بعد از بتن ریزی و بعد از اینکه بتن به گیرش اولیه رسید. با استفاده از یک میله یا وسیله مشابه، سطح آن را خشن شود و از حالت صاف و صیقلی خارج گردد. تا وقتی بتن ستون ها یا دیوار های بالایی ریخته می شود، با بتن قبلی به خوبی چفت و بست شوند.
نکات مربوط به اتصالات در سازه های فولادی بسیار گسترده تر و متنوع تر است. در آموزش نقشه خوانی و نکات اجرایی سازه فولادی به صورت کامل نکات مربوط به اجرای اتصالات را یاد میگیریم.
آشنایی با اصول اجرای انواع سقف ها
سقف ها از بخش های مهم اجرای ساختمان هستند. در مقررات ملی ساختمان به اجرای سقف ها توجه ویژه شده است. بسیاری از بند های آینن نامه ای مربوط به اجرای سقف است. بسیاری از دیتایل های اجرایی در نقشه ها نیز مربوط به سقف هاست. مهم ترین مساله در اجرای سقف ها، حفظ یکپارچگی ( به اصطلاح طراحان دیافراگم) سقف هاست. زیرا در حوادثی مانند زلزله، اگثر تلفات جانی به دلیل ریزش سقف ساختمان است. بازدید از سقف ها از مهم ترین وظایف مهندس ناظر ساختمان است. در سازه های بتنی ارسال گزارش بازدید هر سقف در سیستم شهرداری الزامی است. در ساختمان ها فلزی، ارسال گزارش سقف اول و آخر الزامی است.
سقف تیرچه بلوک (تیرچه یونولیت)
متداول ترین روش اجرای سقف اجرای سقف تیرچه یونولیت است. این سقف ها بیشتر به دلیل هزینه اجرای پایین تر و راحت بودن اجرای آن مورد توجه سازندگان هستند. نکات نظارتی در خصوص سقف های تیرچه بلوک را در این نوشته آورده ام: «نکات فنی در اجرا و نظارت سقف های تیرچه بلوک»
سقف عرشه فولادی
در سال های اخیر، اجرای سقف عرشه فولادی(metal deck) نیز، بسیار مورد توجه قرار گرفته . مزیت این روش کیفیت خوب و سرعت بالای اجرای آن است. دیتایل ها و ضوابط مربوط به اجرای این سقف ها در مبحث دهم مقررات ملی ساختمان نیز آمده است. مهندس ناظر ساختمان باید روشهای اجرای این نوع سقف ها نیز به طور کامل آشنا باشد.
سقف کامپوزیت و سقف دال بتنی(دال عرشه)
اجرای سقف های کامپوزیت و دال عرشه نیز از روش های مورد تایید مقررات ملی ساختمان است که آشنایی با اصول اجرایی آن، از وظایف مهندس ناظر ساختمان است.
برای آشنایی با نکات اجرایی سقف کامپوزیت ، این مقاله و فیلم آموزشی ارزشمند را از دست ندهید:
سقف کامپوزیت و الزامات اجرایی آن مطابق مبحث دهُم
معمولاً طراحان ساختمان، به صورت پیش فرض از سقف تیرچه بلوک در نقشه ها استفاده می کنند.
نکته مهم این است که اگر سازنده بخواهد از روشی به جز آن چیزی که نقشه آمده استفاده کند، طراح سازه باید آن را تایید نماید. و نقشه های جدید بابت آن ارائه نماید.
مثلا اگر بخواهد به جای سقف تیرچه بلوک بتنی از سقف تیرچه کرومیت استفاده کند، (در ساختمان های اسکلت فلزی این کار مرسوم است) باید مهندس طراح، نقشه های جدید و دیتایل های جدید تیرچه کرومیت را ارائه دهد.
سایر انواع سقف ها:
در سالهای اخیر، شیوه های جدیدی برای اجرای سقف های سازه ای با هدف افزایش سرعت و کیفیت اجرا و مصرف بهینه مصالح ، ابداع گردیده است. مهندس ناظر ساختمان بنا به نیاز باید با دستورالعمل ها و ضوابط اجرای هر کدام آشنا باشد. اکثر این سقف ها در مرحله طراحی سازه، تفاوتی با سقف های مرسوم ندارند. فقط در شیوه اجرا تفاوت دارند.
یکی از این شیوه ها، اجرای سقف با استفاده از قالب های غیرماندگار و چندبار مصرف است. در این روش به جای بلوک های پلی استایرن از قالب های پلاستیکی استفاده می شود. پس از بتن ریزی سقف و رسیدن به مقاومت کافی، قالب ها باز شده و در سقف های بعدی استفاده می گردد.
برای دیدن تصاویر و توضیحات بیشتر در مورد این نوع سقف به لینک های زیر مراجعه کنید:
آشنایی با مصالح و روش های نوین اجرا
در بخش قبلی از روش های استاندارد اجرای سقف های ساختمانی نام بردیم. روش های اجرای سقف های ساختمانی، بسیار بحث گسترده ای است.
در خصوص مصالح نوینی که به بازار عرضه میگردد، مهندس ناظر ساختمان باید دو مورد را در نظر داشته باشد.
۱- این مصالح باید همچون همه مصالح دیگر دارای استاندارد کیفیت باشند.
۲- سازنده باید از کارخانه تولید کننده، مشخصات فنی آن مصالح را دریافت کند. مهندس ناظر باید بررسی کند که این مشخصات معادل با مصالحی باشد که جایگزین آن شده است. برای مثال اگر سازنده بخواهد از بلوک های لیکا به جای اجرامی دو دیوار دو جداره سفالی استفاده کند، بلوک های لیکا باید قابلیت صدا گیری و عایق بودن مورد نیاز را داشته باشد.
از طریق لینک زیر می توانید مطالبی پیرامون روش های نوین در اجرای ساختمان، مشاهده نمایید.
مصالح و روش های نوین اجرا
تسلط بر ضوابط ساخت و ساز شهری ( طرح تفصیلی)
بی شک یکی از ضروری ترین نیاز های هر مهندس ساختمان، چه مهندس عمران و چه مهندس معماری، تسلط بر ضوابط ساخت و ساز شهری است. برای هر شهر این ضوابط در قالب طرح تفصیلی ارائه میگردند.
بسیاری از تخلفات ساختمانی، مربوط به عدم رعایت ضوابط طرح تفصیلی است، از وظایف مهندس ناظر ساختمان است که این تخلفات را تشخیص دهد و به موقع گزارش نماید. بنابراین ضروری است که بر طرح تفصیلی مسلط باشد.
علاوه بر این آگاهی و تسلط بر طرح تفصیلی و پهنه های شهری، فرصت ها و موقعیت های جدیدی در برای کسی که علاقمند به فعالیت در ساخت و ساز است، فراهم می کند.
افرادی هستند، که می خواهند، این فرصت ها و موقعیت ها در انحصار خودشان باشد. به خاطر همین، خیلی در خصوص طرح تفصیلی و نحوه دسترسی به پهنه های شهری، در رسانه ها، چیزی گفته نمی شود.
خیلی وقت ها شده که در جمع های مختلف، حتی در جمع های مهندسی، در خصوص پهنه های شهری، مثل پهنه مختلط یا پهنه سکونت عام صحبت می کنم، اظهار بی اطلاعی می کنند. حتی برخی تا به حال، این اصطلاحات به گوششان نخورده است.
برای مهندسان یک شهر دور از انتظار است که طرح تفصیلی شهرشان، که قانون ساخت و ساز در هر شهر هست را بلد نباشند.
آشنایی کامل با مسائل ایمنی:
از آغاز عملیات ساختمانی، همواره مخاطراتی وجود دارد که سلامت جانی و مالی افراد حاضر در پروژه و سایرین را تهدید میکند. یکی از مهم ترین وظایف مهندس ناظر ساختمان، شناسایی این مخاطرات و الزام به رفع آن هاست.
وضعیت بسیار مخاطره آمیز پاگرد راه پله. در چنین شرایطی احتمال سقوط کارگران در حین تردد بسیار محتمل است.همان طور که گفتیم، از مهم ترین وظایف مهندس ناظر ساختمان شناسایی شرایط مخاطره آمیز و ایمن سازی آن هاست. مثلا در تصویر فوق، قبل از هر چیز، مهندس ناظر باید تمام عملیات ساختمانی را تا حصال کشی پرتگاه راه پله، متوقف کند.
کنترل رعایت مسائل زیست محیطی (مبحث ۱۹)
یکی از مواردی که شهرداری معمولا از مهندس ناظر میخواهد صحت انجام آن را تایید نماید، مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان است. مهم ترین ضوابط در خصوص مبحث ۱۹ مقررات ملی – اجرای دیوار های پیرامونی و پنجره ها به صورت دو جداره است. متاسفانه در بسیاری مناطق در اجرای دیوارهای پیرامونی این ضابطه رعایت نمی گردد.
مهندسان ناظر به هیچ وجه نباید نسبت به این موضوع مماشات نمایند.
کنترل اجرای صحیح تاسیسات ساختمان
این کار را در باید ناظر تاسیسات انجام دهد. اما در پروژه های کوچک یک ناظر بیشتر وجود ندارد. که یا مهندس عمران یا معماری هست. اما این قضیه مسئولیت را از دوش مهندس ناظر بر نمی دارد.
همان طور که در مقاله «کدام یک از مباحث مقررات ملی ساختمان از بقیه مهم تر هستند» اشاره کردیم، تسلط به همه مباحث مقررات ملی ساختمان، از وظایف مهندس ناظر ساختمان هست .
مباحث ۱۳ تا ۱۶ به تاسیسات ساختمانی اختصاص دارد. در کتاب «هندبوک نظارت ساختمانی» مطالب ضروری در حوزه وظایف مهندس ناظر ساختمان، در این رابطه بیان شده است. مقاله های آموزشی زیر نیز در این زمینه برای شما عزیزان به نگارش درآمده است:
آشنایی با ساختمان های با مصالح بنایی
اجرای ساختمان به شیوه سنتی، برای ساختمان های با طبقات کم ( دو یا سه طبقه)، مجاز است. مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان نیز به اجرای ساختمان ها به این شیوه اختصاص دارد.
در آیین نامه ۲۸۰۰ زلزله، نیز بخشی جداگانه به ضوابط مربوط به اجرای این نوع ساختمان ها پرداخته است. امروزه اجرای ساختمان به شیوه سنتی، به ندرت یافت می شود. اما چون، یکی از شیوه های مورد قبول مقررات ملی ساختمان، مهندس ناظر باید با ضوابط آن آشنا باشد. البته اجرا به شیوه سنتی، در حومه شهر تهران و سایر شهرها، منسوخ نگشته است.
داشتن مهارت های ارتباطی و شخصیت شناسی
شاید فکر کنید، این ربطی به وظایف مهندس ناظر ساختمان ندارد. اما، باور کنید، اگر از بقیه موارد مهم تر نباشد، کم اهمیت تر هم نیست. بدون داشتن رفتار و ارتباط مناسب با مالک یا سازنده یا پیمانکاران، نمی توانید نظارت خوبی داشته باشید.
چند سال پیش، زمانی که اولین نظارت های ساختمانی ام را انجام میدادم،، رئیس محترم شرکتی که در آن مشغول به کار بودم ، پیش از ضوابط و نکات فنی، از نحوه ارتباط با مالکین ساختمان و پیمانکاران، نکاتی را به من گوشزد میکردند.
رعایت این نکات که خیلی هم ساده هستند، تاثیر زیادی بر کیفیت نظات شما دارد. برای مثال، اگر کار یک آرماتوربند یا جوشکار ایراد دارد قبل از آن که شروع به ایراد گیری کنید، از کار او حُسن جویی کنید و به او خسته نباشید و خدا قوت، بگویید. مطمئناً بعد از آن بیشتر برای شما احترام قائل خواهد شد و بهتر به حرفهایتان گوش خواهد داد.
هر کسی شخصیت خاص خودش را دارد. برای تاثیر گذاری بیشتر باید با هر کس به شیوه خودش و بهتر بگم با زبان خودش باید صحبت کرد و این نیازمند شناخت شخصیت آن فرد است. شاید بعضی جاها هم نیاز باشد، جدیت زیادی به خرج دهید.
داشتن یک ارتباط خوب، به درآمد شما هم کمک خواهد کرد. بر خلاف تصور، مردم بیشتر از تخصص شما، به نحوه ارتباط شما، پول می دهند.
منابعی که در این زمینه به شما کمک خواهند کرد:
کتاب تکنیک های شخصیت شناسی پُل تایگر
کتاب آیین دوست یابی دیل کارنگی( خلاصه کتاب)
اگر تا به اینجای مطالب را خوانده باشید، مطمئناً متوجه شده اید، که وظایف مهندس ناظر ساختمان چقدر گسترده است. و اگر می خواهید به عنوان مهندس ناظر ساختمان، فعالیت حرفه ای خود را ادامه دهید، باید، خود را برای آن آماده کنید.
مطمئناً لیست مواردی که در خصوص وظایف مهندس ناظر ساختمان مطرح شد کامل نیست . موارد دیگری هم هست که در این لیست از قلم انداخته شده است.
اگر میخواهید به صورت رسمی وارد کار پرچالش نظارت و اجرا شوید، اولین پیش نیاز قبولی در آزمون نظام مهندسی و اخذ پروانه اشتغال است. با افزایش تعرفه خدمات مهندسی، داشتن پروانه اشتغال منافع مالی قابل توجهی را برای مهندسین گرامی رقم خواهد زد. سیستم نظارت نیز به صورت ارجاعی است. یعنی مهندس ناظر نیازی نیست به دنبال کار برود و خود سازمان نظام مهندسی برای مهندس ، کار نظارت را معرفی می کند.
برای قبولی در آزمون حتما باید آمادگی کافی کسب کنید. در این زمینه بسته آمادگی آزمون نظام مهندسی بسیار به شما کمک می کند. برای توضیحات بیشتر و تهیه این بسته آموزشی روی لینک زیر کلیک نمایید.
بسته آموزشی آزمون نظارت و اجرای عمران – نظام مهندسی
اگر علاقمند هستید در زمینه محاسبات سازه به صورت رسمی فعالیت کنید باید در آزمون محاسبات شرکت کنید و پروانه محاسبات بگیرید. قبولی در آزمون محاسبات سخت تر از نظارت و اجرا هست و نیاز به شرکت در کلاس و تمرین زیاد دارد. در این زمینه برای علاقمندان کلاس های تدریس خصوصی در زمینه دروس محاسباتی عمران تدارک دیده ایم. برای توضیحات بیشتر و ثبت نام می توانید روی لینک زیر کلیک نمایید:
تدریس خصوصی دروس محاسباتی عمران ویژه مقطع کارشناسی و آزمون نظام مهندسی و آزمون دادگستری
در پایان پیشنهاد می کنم ، برای دریافت مطالب مفید در زمینه مهندسی و ساختمان، فرم زیر را تکمیل نمایید.
در نگارش این مقاله زحمات فراوانی کشیده شده است. از اینکه با انتشارِ با منبع این مقاله، به ترویج دانش کمک می نمایید سپاسگذارم. یادمان باشد، هیچ دانشی انحصاری نیست.
دوستان گرامی، اگر در زمینه مسائل عمرانی، سوال، یا مشکلی دارید، می توانید از طریق نظرات یا ایمیل ما، به نشانی : info@neginomran.com بپرسید. حتماً در اسرع وقت پاسخ خواهیم داد.
پذیرای نظرات ارزشمند شما عزیزان هستم.