انداختن پوست تار چگونه انجام می شود و نقش پوست در صدای تار چیست؟
انداختن پوست تار به روش صحیح در کنار مضراب تار نقش بسیار مهمی در کیفیت صدای ساز دارد.شما به عنوان هنرجوی تار باید مهارت لازم برای انداختن پوست تار را داشته باشید. فیزیکدانان معتقداند، وظیفه پوست تار، انتقال ارتعاشات خرک به کاسه تار می باشد. برخی دیگر بر این اعتقاد هستند که وظیفه دیگر پوست، انتقال ارتعاشات خرک به بخش هوای داخل کاسه می باشد. به هر صورت، پوست در صدادهی تار نقش حساس و مهمی دارد. مسلم است که صدای تار مشقی ای که یک صاحب مهارت، پوست آن را انداخته باشد بسیار بهتر از صدای تار ممتازی است که توسط شخص تازه وارد، پوست انداخته شود. در این مطلب سعی بر این است علاوه بر کلیات و اصول، جزئیات مهم نیز تشریح گردد. تا در انتهای مقاله هنرجویانی که می خواهند برای اولین بار پوست ساز تار خود را تعویض کنند، بتوانند در این کار موفق شوند.
انتخاب پوست مناسب
پوست تار مناسب چه مشخصاتی دارد؟
پوست تار از جنس پوست بره تودلی یا بزغاله تودلی است، که دباغ ها آن را در فصل پاییز و زمستان به بازار عرضه می کنند. پوست مرغوب باید بدون برفک (سفیدک)، بدون چربی و یک دست و شیشه ای باشد. هنگام قرار گرفتن مقابل نور، آثار زدگی، حاصل از دباغی نادرست در آن مشاهده نگردد. اخیراً پوست مثانه و دل گاو و… هم به بازار آمده است که این نوع پوست‌ها صدا دهی بره تودلی را نداشته و برای تار شیرازی مناسب نمی باشند. البته پوست تار آذری از جنس دل گاو انداخته می شود.
برای اتنخاب پوست تار مناسب چه نکاتی را باید دانست؟
- پوست باید کهنه و حداقل یکساله باشد تا بتوان برای ساز از آن استفاده کرد.
- برای کسانی که در مناطق مرطوب مانند شمال ایران زندگی می کنند بهتر است پوست بزغاله تودلی استفاده کنند. چراکه این پوست نسبت به رطوبت مقاوم است. در نظر داشته باشید که پوست بزغاله خشکتر از پوست بره است.
- هیچگاه پوست را به عرض به ساز خود نیاندازید. برخی به منظور ماندگاری پوست، آن را به عرض می اندازند که صدای ساز را خراب می کند.
- به طور معمول اندازه قطر پوست در قسمت کاسه 0.05 میلی‌متر و برای نقاره 0.07 است. در موارد خاص و براساس سلیقه شخصی نوازنده و یا ساختمان ساز قطر پوست قابل تغییر است.
برش و انتخاب پوست کاسه و نقاره به چه صورت است؟
قسمت کلفت تر پوست برای نقاره و قسمت نازکتر پوست برای کاسه تار درنظر گرفته می شود. همچنین، قسمت کلفت تر پوست کاسه زیر خرک قرار می گیرد. پوست را حتما حدود دو سانتی‌متر بزرگتر از دور دهانه‌ها برش دهید.
شرایط نگهداری پوست به چه صورت است؟
- حتما تاریخ خرید پوست را یادداشت کنید و اگر سوراخ هایی در آن وجود داشت آنها را با علامت مشخص کنید، تا اگر سوراخ‌های جدیدی بوجود آمد، نحوه نگهداری پوست تصحیح شود.
- پوست ها حتما باید در کیسه ای نخی که قابلیت تبادل هوا را دارد نگهداری شود . میان پوست‌ها توتون بریزید و پس از گره زدن در کیسه، آن را در محیط خشک و خنک نگهداری کنید.
- توتون مانع از سوراخ شدن پوست‌ها و یا به اصطلاح، بید زدگی پوست ها می شود. برای این کار از نفتالین استفاده نکنید چراکه نفتالین، بدلیل تصعید، ایجاد بوی بد و حساسیت می کند. همچنین باعث چرب شدن پوست‌ها می گردد.
- هر چند وقت یک بار، شرایط نگهداری و وضعیت پوست ها بررسی شود.
- پوست‌ها باید به شکل اصلی خود نگهداری شوند و از برش آنها به شکل دهانه ها پرهیز کنید. زیرا پوست‌ها، پس از خشک شدن، تغییر اندازه می‌دهند و کوچکتر می‌شوند.
- برخی افراد مبتدی، برای خشک کردن سریع پوست، آن را مقابل آفتاب یا حرارت ملایم قرار می‌دهند. این کار بشدت اشتباه بوده و به پوست آسیب می رساند.
- از تا زدن پوست‌ها پرهیز کنید چرا که باعث شکستن پوست و کاهش کیفیت آن می گردد.
سریش چگونه تهیه می شود؟
سریش از ریشه گیاهی ازدسته لاله ها گرفته می شود. ریشه گیاه را پس از آسیاب کردن به‌شکل پودر سریش درمی آورند. برای تهیه سریش، ابتدا در یک ظرف، به مقدار لازم (حدود 1/5 قاشق غذاخوری) آب بریزیم و بعد به آرامی پودر سریش را به آن اضافه کنیم و با انگشت هم زنید، تا قوام یابد.
نکات زیر را در تهیه سریش بخاطر داشته باشید.
- پودر سریش را در نمکدان بریزید تا راحتر از آن استفاده نمایید.
- پودر سریش دارای ناخالصی است، پس حتما قبل از مصرف، به وسیله الک ریز،آن را الک کنید تا پودر کاملا نرم و خالصی بدست آورید.
- در مواقع لزوم، می توانید در مرحله نهایی، حدود 3 تا 5 درصد چسب چوب مرغوب به سریش اضافه کنید.
ابزار لازم برای انداختن پوست تارکدامند؟
برای انداختن پوست تار به وسایل زیر نیاز خواهید داشت:
- ظرف آب، برای خیس کردن پوست
- پارچه، برای خشک کردن آب اضافه پوست
- سریش برای چسباندن پوست
- کارد میوه‌خوری، برای خالی کردن سریش‌های اضافی از زیر پوست
- کاتر، برای بریدن پوست‌های اضافی دهانه‌ها بعد از خشک شدن کامل پوست انداخته شده
طریقه انداختن پوست تار به چه صورت است؟
انداختن پوست تار قسمت نقاره
پس از برش پوست ابتدا باید پوست نقاره را انداخت و پس از خشک شدن آن به مدت 10 دقیقه، اقدام به انداختن پوست کاسه کرد. کشیدن پوست نقاره ساده‌تر از پوست کاسه است، فقط باید توجه داشت که کاملاً سفت کشیده شود.
انداختن پوست تار قسمت کاسه
گام اول
اهمیت کشیدن پوست کاسه ساز بسیار بالاست و می بایست بسیار دقت کرد. قسمت مودار پوست باید به سمت بیرون و محل صاف و بدون بافت پوست به سمت داخل باشد. برای تشخیص آن باید به سطح پوست توجه کرد و محل رویش و منافذ مو را شناسایی نمود. بعد با خودکار کلمه «رو» را در انتهای پوست (بالای سیم‌گیر) بنویسید، تا بعد از قرار گرفتن پوست در آب و خشک شدن، هم جهت پوست راحت‌تر تشخیص داده شود و هم در پشت و هم روی پوست. سپس، پوست را بمدت 10 تا 15 ثانیه در آب سرد فرو برید و پس از خارج کردن، آن را صاف کنید و به همان شکل در میان پارچه قرار دهید، تا آب اضافی آن گرفته شود. دقت کنید که آب در قسمتهایی از پوست جمع نشود، چرا که موجب سفیدک زدن پوست می گردد. در حین انجام این مرحله، با انگشت، سریش را به دور دهانه کاسه بمالید، طوری که قطر لایه سریش حدود 0.5 میلی‌مترشود و سریش به قسمت داخلی دهانه وارد نشود.
گام دوم
سپس درحالی که پوست نرم و مرطوب است، آن را صاف و بدون چروک بر روی دهانه کاسه قرار داده و با دست، پوست را به دور دهانه کاسه بچسبانید و با کارد میوه‌خوری سریش‌های اضافی زیر پوست را خالی کنید. از لبه دهانه، با فشار لازم، کارد را به سمت پایین بکشید تا سریش‌های اضافی خارج شود. حال انتهای پوست را بلند کنید و با دو انگشت اشاره و میانی، جای خرک را به اندازه یک سانتی‌متر به پایین فشار دهید، تا هوای داخل کاسه خالی شود. سپس قسمت بلند شده پوست را سر جای خود بچسبانید. در تمام این مراحل پوست هنوز مرطوب است. اگر احساس کردید پوست خشک شده است ، با پنبه‌ای نمناک آن را مرطوب کنید.
گام سوم
بعد از این مرحله، پوستِ سمت سیم بم را اندکی بیشتر از سمت سیم سفید (سیم Do) بکشید به این دلیل که پایه خرک سمت سیم بم بیشتر از پایه سمت سیم Do در پوست فرو نرود. بعد سیم‌های ساز را، که قبلاً با چسب نواری کاغذی یا کش روی دسته بسته بودید، را سر جای خود برروی سیم‌گیر بگذارید و کمی سفت کنید. آنگاه خرک را در فاصله 5/2 سانتی‌متری از ته قلب (دهانه) بزرگ، روی پوست قراردهید. خرک باید حدود 3 درجه به سمت سیم گیر مایل باشد. سپس همه سیم‌های ساز را حدود 2/5 پرده پایین‌تر از Do دیاپازُن (یعنی نت Sol) کوک کنید (البته سیم بم کوک نمی‌شود). با خشک تر شدن پوست، آرام‌آرام، کوک را سفت کنید تا به کوک اصلی (Do) برسیم. درانتها، پس از خشک شدن پوست، سیم بم را کوک کنید و بعد از خشک شدن نهایی پوست، پوست‌های اضافه دور دهانه را با کاتر ببرید و سریش های اضافه دور دهانه ها را با پارچه نمناک پا کنید.
نکات بیشتری درباره انداختن پوست تار بدانید
- پوست‌خور (محلی که سریش را روی کاسه می مالید)، در تارهای نو، قبل از چسباندن پوست، باید 2 بار سریش زده شود تا اشباع گردد. در غیر اینصورت، پوست در جای خود خوب نمی‌چسبد.
- در برخی از تارها، با توجه به وضعیت زاویه دسته به کاسه، لازم است که پوست شل‌تر یا سفت‌تر کشیده شود.
- برای انداختن بند خرک، با استفاده از چسب کاغذی، بند را به بدنه سیم‌گیر می‌چسبانیم و بعد از خشک شدن کامل پوست و معلوم شدن جای دقیق خرک، آن را گره بزنید.
- خرک را پس از خشک شدن کامل پوست کاسه، با سریش در جای خود بچسبانید تا زیر پایه خرک سفیدک نزند.
- بعضی از پوست‌ها چرب هستند که باید قبل از چسباندن، لبه آنها را، که به دور دهانه می‌چسبد، با سمباده شماره 120 خشدار کرد در غیر اینصورت خوب در جای خود نمی‌چسبند.
- بعضی‌ها، برای گرفتن آب اضافی پوست، از روزنامه استفاده میکنند که، با توجه به وجود سرب در کاغذ روزنامه، این کار توصیه نمی شود.
- استفاده مجدد از پوستهایی که یکبار روی تار کشیده شده باشند و به هردلیلی برداشته شده باشند، اصلا توصیه نمی شود.
- خلاصه مطالب را از زبان سازنده معروف رامین جزایری بشنوید.
برگرفته از نوشته حسین عزیزی و آموزش رامین جزایری