سنت های قدیمی ایرانی

سفره هفت سین نوروزی

همچون در سایر فرهنگ ها، ایرانیان نیز از روزگاران بسیار کهن موقعیت های خاصی را جشن می گرفتند و سنت هایشان را احیا می کردند. این گردهمایی ها الزاما از نوع شاد آن نیستند. گاهی وقت ها مردم گردهم می آمدند تا یاد شخصی را گرامی و مکرم دارند و غیره. تمامی این آیین ها در قالب سنت ها، مراسم، و آداب و رسوم ایرانی برگزار می شوند که در اینجا به برخی از شاخص ترین آنها می پردازیم.

تقسیم بندی سنت ها، مراسم و آداب و رسوم ایرانی

این تقسیم بندی از قرار زیر است :

1. گردهمایی های باستانی، اسطوره ای و فصلی،
2. گردهمایی های مذهبی،
3. گردهمایی های ملی و دولتی،
4. گردهمایی های خانوادگی، و
5. گردهمایی های منطقه ای.

در اینجا به معرفی مختصر معمول ترین گردهمایی هایی می پردازیم که امروزه در ایران برگزار می شوند. از روزگاران باستان، اسطوره ها با افسانه ها منبع الهام بخش بسیاری از گردهمایی ها مانند نوروز، تیرگان، مهرگان، یلدا و سده بوده اند.

نوروز

جشن نوروز در روستای تنگی سر کردستان

جشن سال نو (نوروز) از برجسته ترین گردهمایی های ایرانیان و چندین ملت دیگر است. ایرانیان قرنهاست که به گرامیداشت آداب و رسوم ایرانی نوروز می پردازند. هنگامی که خورشید بر روی خط فرضی نیمروز به اعتدال بهاری می رسد، روزها و شب ها تقریبا با یکدیگر مساوی هستند. چنین روزی مدتهاست که نوروز نامیده می شود. مردم این موضوع را از هزاران سال پیش می دانستند و آن را به عنوان نخستین روز سال جدید در تقویم خورشیدی ایران تلقی می کردند.

گفته می شود که جمشید، نخستین پادشاه اساطیری ایران، این موقعیت را به عنوان آغاز برقراری عدالت و مقهور ساخت دیوان جشن گرفته است. برای برگزاری جشن نوروز ، سنت ها و آداب و رسوم مردم در پیشواز زمان بزرگداشت این جشن به شرح زیر است:

• جشن آخرین چهارشنبه سال (آتش بازی و … )،
• عید مردگان و آخرین پنجشنبه سال ( احترام به مردگان در گورستان ها و .. .)،
• خانه تکانی (نظافت خانه ها و سبز کردن دانه های مختلف،
• هفت سین (ترکیب ویژه ای از مواد نمادین در منزل همگان)،
• لباس های نو،
• ظرف های نوروز ،
• دید و بازدید از یکدیگر،
• نوروز اول،
• هدیه های نوروزی،
• کارت پستال های نوروزی،
• سیزده بدر ( روز ملی پیک نیک) و غيره.

تیرگان

مردم استان مازندران در شبانگاه دوازدهمین روز از ماه چهارم تقویم شان (تیرماه) تیرگان را جشن می گیرند. تیرگان اشاره به زمانی دارد که آرش کمانگیر افسانه ای، تیری برای تعیین مرز بین ایران و توران از چله کمان رها کرد. آرش پس از رها کردن این تیر، چون تمام توان خود را بر آن نهاده بود، رمق از کف داد و جان سپرد. آداب و رسوم ایرانی تیرگان شامل به جا آوردن سنت های بسیاری نظیر بازی ها، شعر خوانی، آواز خوانی، خوردن، آشامیدن و … است.

مهرگان

برپایی سفره جشن مهرگان از آداب و رسوم ایرانی باستانی

مهر هفتمین ماه از ماههای تقویم ایرانی و نام ایزد بانوی خورشید است. زرتشتیان کرمان در این زمان که هنگام برداشت محصول است، به گرامیداشت موقعیت مزبور می پردازند و این آداب و رسوم ایرانی را با مراسم قربانی کردن یک گوسفند یا مرغ و جشن گرفتن و غیره به جا می آورند و محترم می شمارند.

یلدا

سفره جشن شب یلدا

طولانی ترین شب سال، ۲۲ دسامبر (۳۰ آذرماه)، است و برخی معتقدند که تولد مهر شکست ناپذیر در چنین روزی بوده است. آنها می گفتند که در پایان این شب، تاریکی شکست می خورد و روشنایی پیروز می گردد. این روزها همانا روز برداشت محصول و آغاز دوره استراحت کشاورزان نیز می باشد. آداب و رسوم شب یلدا، این جشن ایرانی، به این ترتیب است که مردم در خانه مسن ترین عضو خانواده دور هم جمع می شوند و با خوردن میوه های تابستانی و آجیل وقت خوشی را می گذرانند. آنها به خواندن شعرهای حافظ می پردازند و گپ فراوانی می زنند.

سده

برپایی جشن سده توسط زرتشتیان

واژه سده به معنای پیدایی و آشکار شدن است و به چهل روز پس از تولد مهر، دهم بهمن ماه (ماه یازدهم در تقویم خورشیدی ایران) اشاره دارد. مردم این موقعیت را با افروختن آتش عظیمی خارج از شهرها گرامی می دارند که البته به گونه های متفاوتی تفسیر می گردد. امروزه این گردهمایی توسط تمامی ایرانیان جشن گرفته نمی شود. تنها زرتشتیان هستند که این آداب و رسوم ایرانی را بجا می آورند.

سده یک جشن باستانی غیر مذهبی است که در طی آن کلیه پیروان دین ها گرد هم می آیند، آش مخصوصی می خورند و به خوردن میوه و تنقلات مشغول می شوند. همه آنان لباس های رنگارنگ می پوشند، آرایش می کنند و خوش می گذرانند.

پیر چک چک

این نام زیارتگاه زرتشتیانی است که از سراسر جهان در این نقطه گرد می آیند. این زیارتگاه در ۶۲ کیلومتری شمال شرقی يزد و در دل کویر می باشد که همه ساله در اول تیرماه شاهد مراسم خاصی است. آداب و رسوم زائران به این ترتیب است که در طی مدت اقامت شان در آنجا، دو یا سه مرتبه با سرهای پوشیده به درون معبد می روند. در آنجا دعا می کنند، شمع می سوزانند، نذر می کنند، لباس های سفید می پوشند، و شال هایی به دور کمر می بندند.

آنها علاوه بر مواد غذایی دیگر، نان و آش نذری به همه داده می شود. ضمنا گردهمایی در این زیارتگاه هنگام خوبی برای تجدید دیدارها، سرگرم شدن، آب پاشی به یکدیگر و …. است. توجه داشته باشید که آب پاشی در قسمت های مختلف ایران در طی نوروز باسایر گردهمایی ها مرسوم می باشد.

قره کلیسا

این نیایشگاه باستانی، کلیسای باستانی معروفی در نزدیکی ماکو، استان آذربایجان غربی، است. قره کلیسا یا کلیسای تادئوس زیارتگاه ارمنیانی می باشد که به صورت گروهی با خانوادگی پس از نیمه ماه اوت هر سال (اواخر تیر و اوایل مرداد) به آنجا می روند. آنها در خلال آداب و رسوم خود، حداقل به مدت سه روز برای جشن، دعا، آواز خوانی، سرگرمی، رقص، اسب و قاطر و الاغ سواری و غیره در آنجا می مانند.

ارمنیانی که در سال ۳۰۰ میلادی به مسیحیت گرویدند ، قومی در درون امپراتوری ایران بودند و گفته می شود که تادئوس یکی از شاگردان حضرت عیسی (ع) بوده که به امر بشارت می پرداخته است. او سرانجام به شهادت می رسد و در آن مکان دفن می گردد. بعدها این کلیسا در محل دفن وی ساخته شد.

قالی شویی در مشهد اردهال

مراسم مذهبی و آداب سنتی در مشهد اردهال

مردم اطراف اردهال و کاشان به منظور گرامیداشت شهادت یکی از اخلاف امام پنجم شیعیان، مراسم خاصی را سالی یک مرتبه برگزار می کنند. این مراسم شامل شستن قالی آرامگاه او در چشمه نزدیک زیارتگاه می باشد که به نشانه یادبود رویدادی است که در طی آن جسد مرده وی را در قالی پیچیده و بعدها قالی را در آنجا شسته بودند.

آداب و رسوم این مراسم به این ترتیب است که مردم در دشمنان او را که به قتلش رسانده بودند، نفرین می کنند و چماق هایی را به نشانه نفرت از دشمنان او در هوای می چرخانند. این گردهمایی مشتمل بر پیک نیک، خرید و غیره است. اما این گردهمایی به علت مراسم خاصی که دارد، بسیار منحصر به فرد می باشد.

سایر مکان ها و آیین ها

آداب و رسوم مذهبی در امامزاده آقا علی عباس

هزاران مقبره در ایران وجود دارند که در آنها اخلاف امامان دفن شده اند. به همین علت است که آنها را امامزاده می نامند . این مکان ها زیارتگاه های شیعیان بومی آن منطقه و نیز غیر بومیان هستند. برخی از ساختمان های این مقبره ها بسیار قدیمی می باشند. به عنوان مثال ، ۸۰۰ سال قدمت دارند. در هر منطقه ای از ایران، به علت آن که گروههای قومی و دینی مختلفی در جوار یکدیگر زندگی می کنند، می توان سایر گونه های یک گردهمایی یا همایش های محلی متفاوتی را یافت.

به طور کلی، ایران از این نقطه نظر فرهنگی بسیار غنی است و کنکاش و ضبط کلیه این مراسم ها و آداب و رسوم ایرانی مربوط به گرامیداشت هر یک از آنها نیازمند سالها کار می باشد. آن چه که در اینجا خواندید صرفا شرح مختصری از برخی از آنها بود تا بتوانید بخشی از این سنت های ایرانیان را دریابید.