اگر سلول های بدن انسان می توانستند غذا را به همان صورتی که خورده می شود، مصرف کنند دیگر نیازی به دستگاه گوارش غذا نبود. دستگاه گوارش، غذا را به شکلی درمی آورد که مورد استفاده سلول ها قرار گیرد و همین باعث وارد شدن مواد مغذی به جریان خون و انتقال آن در سراسر بدن می شود.
دستگاه گوارش شامل یک لوله ی بلند و ارگان هایی هستند که به آن متصل می باشند. این ارگان ها با تولید مواد شیمیایی (آنزیم و اسید) مواد غذایی را شکسته و به شکل ساده تری تبدیل می کنند تا عمل جذب از طریق دیواره روده و جریان خون انجام گیرد.
مراحل اصلی گوارش غذا
وظیفه ی دستگاه گوارش انجام چند عمل اصلی و مهم است که می تواند به ۴ گروه دسته بندی شود:
- بلع
- گوارش
- جذب
- دفع
اهمیت گوارش غذا
گوارش غذا عملی بسیار مهم است؛ زیرا بدن برای سالم ماندن و داشتن عملکردی صحیح نیاز به مواد مغذی مانند پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی و آب دارد. دستگاه گوارش مواد مغذی را به قسمت های کوچک می شکند تا بدن بتواند آنها را جذب کند و برای انرژی، رشد و ترمیم سلول ها از آنها استفاده کند.
مواد غذایی پس از شکسته شدن شکل دیگری پیدا می کنند.
- پروتئین به آمینو اسید تبدیل می شود.
- چربی به اسید چرب یا گلیسیرین تبدیل می شود.
- کربوهیدرات به قند ساده تبدیل می شود.
مسیر عبور غذا از دستگاه گوارش
۱) دهان
غذا پس از ورود به دهان جویده شده و به قطعات کوچک تر تبدیل می شود. بزرگسالان ۳۲ دندان دارند که می توانند با آن انواع غذاها را خرد کنند، بجوند و پاره کنند. زبان یکی از ارگان های بدن است که شامل ماهیچه های اسکلتی است که غذا را در اطراف دهان به حرکت در آورده و باعث گوارش مکانیکی غذا می شود. غدد بزاقی که در زیر و پشت زبان قرار دارند، بزاق ترشح می کنند که موجب آسان تر شدن فرآیند بلع و آغاز گوارش مکانیکی می شود.
۲) حلق و مری
حلق یا گلو بخشی از دستگاه گوارش غذا است که غذا را از دهان دریافت می کند.حلق دارای دو انشعاب است. یکی از این انشعابات، لوله ای به نام مری است که غذا را به معده منتقل می کند و دیگری نای است که هوا را به ریه ها می رساند.
عمل بلع در حلق انجام می شود که نیمی از آن واکنشی غیر ارادی و نیمی دیگر ارادی است. زبان و نرم کامه (سقف دهان) غذا را به سمت حلق هدایت می کنند که این عمل باعث بسته شدن نای و ورود غذا به مری می شود.
۳) معده
معده غذا را با مخلوطی از آنزیم ها و اسید ها پوشش می دهد تا به خرد شدن بیشتر غذا کمک کند. یک لایه ی غشایی از دیواره ی معده در برابر آسیب این اسید ها محافظت می کند.
انتهای معده قابلیت انقباض دارد که می تواند سرعت گوارش غذا را افزایش دهد. زمانی که غذا به مقدار کافی خرد و له شد، معده محتوای خود را به درون دورازهه می ریزد.
۴) روده کوچک
روده ی کوچک به سه بخش تقسیم بندی می شود، دوازدهه که در ابتدای روده کوچک قرار دارد، تهی روده (jejunum) و دراز روده (ileum) که به ترتیب پس از دوازدهه قرار می گیرند.
با ورود غذا به درون دوازدهه، پانکراس آنزیم هایی ترشح می کند که به شکستن چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک می کند. کیسه صفرا نیز از خود صفرا ترشح می کند که توسط پانکراس تولید شده است. صفرا به شکسته شدن بیشتر چربی ها کمک می کند تا بتوانند از روده جذب شوند.
دیواره داخلی روده ی کوچک با برآمدگی های انگشت شکلی پوشیده شده که به آنها پرز یا ویلی گفته می شود. این پرز ها سطح فراوانی را برای بهبود عمل جذب مواد غذایی فراهم می کنند. موادی مانند کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها که پس از جذب وارد جریان خون می شوند.
همچنین روده ی کوچک نقش مهمی در تنظیم سطح گلوکز (قند) خون ایفا می کند. روده کوچک دارای تعداد زیادی سلول پذیرنده است که حضور درشت مغذی ها (ماکرونوترینت(macronutrient)) را تشخیص می دهند و هورمون هایی ترشح می کنند. این هورمون ها به پانکراس دستور می دهند که چه میزان انسولین و گلوکاگون ترشح کند.
۵) روده بزرگ
مواد زائد مانند بخش های غیر قابل هضم غذا، مایعات و سلول های فرسوده ی دیواره لوله ی گوارشی،که از فرآیند گوارش باقی مانده اند، وارد روده ی بزرگ می شوند. روده آب را جذب کرده و مواد زائد را با استفاده از مایعات به مدفوع تبدیل می کند. حرکات حلقوی، مدفوع را به سمت راست روده یا رکتوم هدایت می کنند. راست روده که قسمت انتهایی روده بزرگ محسوب می شود، مدفوع را تا زمانی که با حرکات روده از مقعد خارج شود، ذخیره می کند.
عبور غذا از ابتدا تا انتهای دستگاه گوارش چقدر زمان می برد؟
طول مدت گوارش در اشخاص مختلف و بین زنان و مردان متفاوت است. پس از خوردن غذا، ۶ تا ۸ ساعت طول می کشد که غذا از معده و روده کوچک عبور کند. سپس این غذا برای هضم بیشتر، جذب مایعات و نهایتا دفع غذاهای غیر قابل هضم وارد روده بزرگ می شود.
بدن چگونه فرآیند گوارش غذا را کنترل می کند؟
هورمون ها و اعصاب بدن برای کمک به کنترل فرآیند گوارش با یکدیگر همکاری می کنند. سیگنال ها در طول دستگاه گوارش و از آنجا به مغز در جریان هستند.
هورمون ها
سلول های پوشاننده ی معده و روده کوچک، هورمون هایی را ساخته و ترشح می کنند؛ که وظیفه کنترل عملکرد دستگاه گوارش را بر عهده دارند. این هورمون ها به بدن دستور می دهند که چه زمان شیره ی گوارشی را بسازد و به مغز سیگنال گرسنه یا سیر بودن فرد را می فرستند. البته پانکراس نیز هورمون هایی را می سازد که در عملکرد دستگاه گوارش نقش مهمی دارند.
اعصاب
در بدن عصب هایی وجود دارد که سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاء) را به دستگاه گوارش متصل می کنند و برخی از اعمال گوارشی را کنترل می کنند. برای مثال، هنگامی که فرد بوی غذا را حس می کند یا آن را می بیند، مغز سیگنال هایی می فرستد که باعث ترشح بزاق از غدد بزاقی و آمادگی برای غذا خوردن می شود.
انسان همچنین دارای سیستم عصبی محیطی (عصب های درون دیواره های دستگاه گوارش) است. هنگامی که غذا برای عبور، به دیواره ی لوله گوارشی فشار وارد می کند، اعصاب محیطی مواد بسیاری را ترشح می کنند که باعث تند یا کند شدن حرکت غذا و تولید شیره گوارشی می شود. این اعصاب برای کنترل فعالیت ماهیچه های روده ( انقباض و انبساط برای جلو بردن غذا در روده) سیگنال هایی می فرستند.