هوا يكي از پنج عنصر اصلي براي ادامه حيات انسان است.
هرفرد روزانه نزديك به 22000 بارتنفس مي كند و تقريباً به 15 كيلوگرم هوا در روز نياز دارد . معمولاً انسان مي تواند به مدت 5 هفته بدون غذا و مدت 5 روز بدون آب زنده بماند ، اما نمي تواند بدون هوا حتي 5 دقيقه زنده بماند.
باتوجه به گسترش شهرها و افزايش منابع آلاينده هوا ، هواي اكثر شهرهاي بزرگ و صنعتي آلوده مي باشد و با توجه به خطراتي كه اين آلودگي براي سلامت افراد ساكن درمنا طق آلوده دارد شناخت و آگاهي نسبت به جوانب مختلف اين مسئله از اهميت بسزايي برخوردار است و تنها با آگاهي و شناخت از اين مسئله امكان
جلوگيري يا كاهش خطرات آن وجود دارد بطوركلي در بررسي هاي آلودگي هوا، سه مرحله مدنظر قرارمي گيرد:
- نوع آلاينده و منبع انتشار آن
- نحوه پراكندگي آلودگي هوا
- تأثيرات آلودگي هوا
با توجه به اهميت وجود هواي پاك و سالم جهت ادامه حيات موجودات زنده اين مبحث را مورد بررسي قرار مي دهيم.
هواي پيرامون محيط ما مخلوطي از گازهاي مختلف است كه قسمت اعظم آن را گازهاي اكسيژن و نيتروژن تشكيل مي دهند . هواي سالم و طبيعي به طور تقريبي شامل 78 درصد نيتروژن، 21 درصد اكسيژن ، o,93 درصد آرگو ن، 0,3درصد گاز كربنيك و مقادير بسيار جزئي از گازهاي نئون، هليوم، كريپتون، گزنون، رادون، اوزن، هيدروژن و غيره است.
تعریف آلودگی هوا: آلودگي هواعبارت است از حضور مواد نامطلوب در هوا به مقداري كه بتواند اثرات مضر ايجاد كند.
به عبارتي هرگاه هر نوع ماده گازي، بخار ، مايع ، جامد ، تشعشع پرتوز ا و غير پرتوزا و يا مجموعه تركيبي از آنها كه درهواي آزاد پخش و باعث آلودگي هوا و يا ايجاد بوهاي نامطبوع نمايد از قبيل دود ، دوده، ذرات معلق،اكسيد هاي گوگرد ،اكسيدهاي ازت، مونواكسيدكربن، اكسيد كننده ها، هيدروكربن ها، اسيدها، آمونياك و غيره گفته شود كههوا آلوده است و اين آلودگي هوا مي توا ند مضر به حال انسان، حيوان، گياه و يا آثار و ابنيه باشد.در چنيني شرايطي بايد كوشيد كه اين وضعيت ناخواسته را در راستاي استا نداردهاي زيست محيطي در را بطه با آن تغيير داده و به حد مجاز رسانيد.
منابع آلودگی هوا:
انواع متفاوتي از آلاينده هاي هوا وجود دارد كه اثرات مضري بر سلامت انسان، گياهان و جانوران داشته و محيط زيست طبيعي را تحت تأثير قرار مي دهند.
منابع عمده آلودگي هوا عبارتند از منابع طبيعي و مصنوعي.
-منابع طبيعي:
منابع طبيعي آلودگي هوا از قبيل طوفان هاي شن، آتش سوزي جنگل ها، فوران آتشفشانها ، پخش گرده گياهان و نشت گاز طبيعي مي باشد و آلودگي ناش ي از آنها يك پديده دائمي است كه به علت گردش فرايند
هاي طبيعي مقدارش تقريبا درسطح زمين ثابت است . مقدار آلودگي طبيعي درمقايسه با آلودگي مصنوعي خيلي بيشتر و قابل توجه مي باشد . امادرطبيعت چندين مكانيسم خودپالايي وجود دارد كه سطح زمين را براي
موجودات مناسب و قابل تحمل مي سازد . نقش انسان در كنترل آلودگي ناشي ازمنابع طبيعي خيلي كم است، اما انسان به وسيله برهمزدن تعادل اكولوژيكي و طبيعي ناشي از آلودگي انسان ساخت مي تواند وضع
را بدتر نمايد و به آلودگي طبيعي بيا فزايد.
-منابع مصنوعی:
منابع مصنوعي آلودگي ها كه سهم به مراتب بيشتري در قياس با منابع طبيعي در آلوده سازي هوا دارند به دست انسان بوجود آمده و آلودگي هاي ناشي از فعاليتهاي او مي باشد . از منابع عمده توليد آلودگي هاي
مصنوعي مي توان به صنايع، وسا يل نقليه، پالايشگاه ها، نيروگاه ها، منابع تجاري و خانگي، زه كش ي هاي كشاورزي، آزمايشگاه ها و بيمارستان ها اشاره كرد.
اين منابع رامي توان بصورت زيرتقسيم بندي كرد:
1- منابع خانگي:
آلاينده هاي ناشي از اين منبع دراثر فعاليتهاي خانگي شامل احتراق سوخت جهت گرمايش و پخت و پز ، نظافت منازل يا استفاده از حشره كشها، ايجاد مي شود.
2-منابع صنعتی:
آلودگي ناشي ازصنايع منبع اصلي آلودگي هواست كه درفعاليتهاي انسان ساخت ايجاد مي شود . درميان صنايع نيروگاه هاي حرارتي ، كارخانه هاي توليد مواد شيميايي، سيمان، كاغذسازي، نساجي، فولادسازي
وغيره منابع اصلي آلودگي هوا هستند. آلاينده هايي همچون ذرات(PM)،اكسيدهاي گوگرد(SOx)،اكسيدهاي نيتروژن(NOx)،اوزن و مونوکسید کربن(co)حاصل از فعالیت های این نوع منابع می باشند.
3-منابع متحرک(حمل و نقل):
آلودگي ناشي ازحمل ونقل به علت گسترش بي رويه شهرها به اندازه آلودگي صنعتي مهم بوده و داري اهميت است.
آلودگي ناشي از حمل و نقل وسايل نقليه كه براثر احتراق ناقص سوخت هاي فسيلي توليد مي شوند به شكل گازهاي خروجي از اگزوز شامل:
مونوکسید کربن،کربن دی اکسید،ذرات معلق،صدا و غیره وارد محیط زیست می گردد.
4-منابع کشاورزی:
خاك ها ذخيره كننده بزرگ كربن اند ، چهاربرابر بيشتر از جو و سه برابر بيشتر از درختان جهان ،اما خاكهاي جهان درحدود 100 ميليارد تن از كربن را در طي 10000 سال گذشته در نتيجه كشت و زرع و جنگل زدايي از دست داده اند.هنگامي كه خاك شخم زده مي شود ريشه ها و ديگر رستنيهاي كربن دار در معرض هوا وا كسيده شدن به كربن دي اكسيد، قرار مي گيرند . اين كار براي از بين بردن علف هاي هرز مناسب است ولي به قيمت آزاد شدن كربن تمام می شود.
عوامل مؤثر برپخش آلاينده هاي هوا:
عواملي كه برانتشارآلاينده هاي هوا تأثير مي گذارند به شرح ذيل مي باشند:
- خصوصيات هواشناسي:
پارامترهاي جوي مانند سرعت وجهت باد، تغييرات دما با افزايش ارتفاع از سطح زمين، رطوبت نسبي و غيره، آلاينده هاي هوا را تحت ت أثير قرارداده و باد ب ا حركت افقي آلاينده ها را حمل و جابجا مي نمايد. غلظت آلاينده ها درسطح زمين اساساً به سرعت و جهت باد بستگي دارد.
- پستي وبلندي زمين:
ناهمواريهاي موجود در زمين و موانعي مانند كوه ها و غيره بر انتشار آلاينده ها اثر مي گذارد.
بسته به شرايط مكاني، پستي و بلندي مي تواند برنحوه پراكنش و انتشار آلاينده ها مؤثر باشد.
- خصوصيات آلاينده ها:
اهميت مسائل آلودگي هوا به نوع و اندازه آلاينده ها، به جامد ، مايع و يا گاز بودن آن نيز بستگي دارد .واكنش بين آلاينده ها در اتمسفر بسته به خصوصيات آنها ممكن است مقدار آلاينده دراتمسفر را افزايش يا كاهش دهد.
آلاینده های هوا:
مونوکسید کربن :
گاز سمی مونوکسید کربن بطور عمده مربوط به خودروهایی است که مصرف سوخت آنها بنزین می باشد. این خودروها مقدار زیادی گاز CO را از طریق لوله اگزوز وارد هوا می کنند.
دی اکسید گوگرد :
عمدتا مربوط به نفت کوره نفت سیاه است که در بعضی از صنایع و تاسیسات حرارت مرکزی و تولید نیرو مورد استفاده قرار می گیرد.
اکسیدهای نیتروژن دار:
بطور عمده مربوط به نفت کوره ، گازوئیل و مقدار کمتری مربوط به مصرف بنزین و نفت سفید می باشد.
هیدروکربن های سوخته نشده :
عمدتا مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می کنند. نفت کوره و گازوئیل در این مورد سهم کمتری راایجاد می کند.
ذرات ریز معلق :
به طور عمده از سوختن نفت کوره حاصل می شود.
برمید سرب :
در نتیجه مصرف بنزین در موتور اتومبیل ها حاصل می شود.
سایر ترکیبات سربی :
بنزین خودروها اغلب دارای ماده ای به نام تترا اتیل سرب است، که به منظور روان کردن کار سوپاپ ها و بهسوزی بنزین به آن اضافه می شود. این ماده هنگام سوختن بنزین باعث پراکنده شدن ذره های جامد و معلق ترکیبات سرب در هوا می شود که هم سمی اند و هم به صورت رسوب های جامد وارد دستگاه تنفسی می شوند.
اصول کنترل آلاینده های هوا در صنعت :
کنترل آلاینده های هوا اصولا بایستی در منبع و قبل از ورود به هوا انجام گیرد زیرا با ورود آلاینده ها به هوا فقط از طریق اثرات آن برمحیط و یا اندازه گیری می توان به وجود آن پی برد.
AQI چیست؟
AQI یک شاخص برای گزارش روزانه ی کیفیت هوا است. AQIبااندازه گیری آلاینده هایی چون مونواکسیدکربن. ازن.دی اکسیدگوگرد.دی اکسیدنیتروژن وگرد وغبار۰ذرات معلق pm ۱۰)محاسبه میگردد.
وضعیت هوا/ PSI
پاک / ۵۰ ۰
سالم / ۱۰۰ ۵۰
ناسالم/ ۲۰۰ ۱۰۰
بسیارخطرناک/۳۰۰ ۲۰۰
خطرناک/ ۳۰۰
اثرات آلاینده هابرسلامت انسان:
بطور طبیعی بعضی از آلاینده ها اثرات کوتاه مدت و گاها شدید دارند مثلا افزایش منواکسیدکربن افزایش سردرد و سرگیجه را در فضاهای آزاد به دنبال دارد اما در داخل منزل و فضاهای بسته منجر به مرگ هم خواهد شد.
منواکسیدکربن مانع رسیدن اکسیژن به قلب و مغز می شود و باعث مرگ می شود.
این گاز هیچ رنگ و بویی ندارد به تدریج باعث می شود فرد به خواب رود گاهی برای گرم کردن حمام از وسایل گرمازا استفاده می شود که کاری خطرناک است و به هیچ وجه نباید در چنین فضاهایی از وسایل گرم کننده استفاده کرد.
استفاده از بخاری های گازی بدون دودکش نیز بسیار خطرناک است و به علت تجمع گاز منواکسیدکربن باعث ایجاد سردرد و سرگیجه و تهوع در فرد می شود زمانی که دودکش باشد خود دودکش در تهویه هوای اتاق موثر است. دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران نیز در خصوص تاثیرات آلودگی هوا بر سلامت می گوید بطورکلی آلودگی هوا باعث تحریک مجاری هوایی و تشدید آسم و برونشیت مزمن می شود.
و بر رشد و نمو سیستم عصبی، تنفسی و ایمنی و غدد داخلی تاثیر می گذارد که این امر می تواند خطر سرطان را در سال های بعدی زندگی افزایش دهد.
وارونگی هوا
بطور طبیعی آلودگی هوا هنگامی که هوا ساکن است و آلاینده ها در یک جا محدود شده اند، وخیم تر می شود. برخی شرایط خاص جوی می توانند منجر به آلودگی حاد هوا شوند. شرایطی که آن را وارونگی گرمایی می نامیم، مسئول به وجود آمدن این حالت است. در بخش پایین جو، درجه حرارت همراه با افزایش ارتفاع، کاهش می یابد. گرچه نور مستقیم خورشید در ارتفاعات شدیدتر است، با این حال قله کوه ها سرد است. در حالت وارونگی گرمایی، یک جبهه هوای نسبتاً گرم، در بالای سطح زمین وجود دارد. یعنی اگر از سطح زمین بالا برویم، درجه حرارت تا مدتی کاهش می یابد و سپس در لایه گرمتر وارونگی الگوی عادی، افزایش پیدا می کند و در لایه های بالاتر، مجدداً از میزان آن کاسته می شود. وارونگی هوا ممکن است به چند شکل پدید آید. هوای گرمی که برفراز منطقه ای در ارتفاع بالا حرکت می کند، از فراز هوای سرد نزدیک سطح زمین ممکن است منجر به وارونگی گرمایی شود.
اکثر آلاینده های هوا همچون دود اگزوز خودروها، گاز و دود صنایع و غیره، هنگامی که رها می شوند، گرمتر از هوای اطراف خود هستند و چون هوای گرم به اندازه هوای سرد متراکم نیست، گازهای آلوده گرم بالا می روند و در لایه های سرد بالاتر پخش می شوند. وقتی وارونگی گرمایی رخ می دهد، یک لایه هوای گرم روی یک لایه هوای سرد قرار می گیرد. گازهای آلوده گرم فقط تا زمانی که به لایه هوای گرم برسند، بالا می روند. در آن نقطه، آلاینده های مزبور غلظت کمتری از هوای بالا ندارند، از این رو صعود آنها متوقف می شود. در یک محیط بسته نزدیک سطح زمین حبس می شوند و غلظت آنها در هوای نزدیک سطح زمین مرتباً افزایش می یابد. گاهی مرز میان هوای سرد و گرم آنقدر مشخص است که می توان آن را به صورت یک سطح صفحه ای شکل بالای منطقه آلوده دید.
تهدید اکوسیستم ها
کشورهای پیشرفته بیش از هفتاد هزار ماده شیمیایی مختلف تولید می کنند که بیشتر آنها به طور کامل از نظر ایمنی آزمایش نشده اند.
استفاده نامحتاطانه از این مواد، مواد غذایی و آب و هوای ما را آلوده کرده، اکوسیستم هایی را که ما به آنها متکی هستیم، شدیداً تهدید می کند.
مواد شیمیایی در محیط زیست
مواد شیمیایی به بخش جدا نشدنی از زندگی روزانه ما تبدیل شده اند.
ما از وسایل رفاهی مانند پلاستیک ها، پودرهای رختشویی و آروزول ها که از مواد شیمیایی ساخته شده اند، استفاده می کنیم. ولی اغلب از هزینه پنهانی که ناشی از آنهاست بی خبریم. نهایتا آنها از طریق محل های دفن زباله، زهکشی ها و فاضلاب ها به آب و یا زمین راه پیدا می کنند.
مواد سمی در پلاستیک ها
اگر چه مصرف کنندگان به ندرت محصولات پلاستیکی را که روزانه ساخته می شود و بسته بندی که در آن خرید می کنند، به مساله آلودگی سمی ربط می دهند، باید دانست که اکثر مواد شیمیایی که در تولید و ساخت پلاستیک ها مورد استفاده قرار می گیرند، بسیار سمی هستند. برحسب درجه بندی EPA باید دانست که از ۲۰ ماده شیمیایی که تهیه آنها موجب تولید بیشترین مقدار مواد زاید خطرناک می شود، پنج ماده شیمیایی، موادی هستند که به طور مستمر در صنایع پلاستیک سازی مورد استفاده قرار می گیرند.
نوشته شده در دوشنبه بیست و سوم آذر ۱۳۹۴ ساعت 21:39 توسط رضانوری فرد |