سعدی شیرازی استاد مسلم سخن، شاعری اخلاق مدار است که توانست با اندوخته های حکیمانه و واژه های پرنغز و دلنشین بنای استوار زبان فارسی را مستحکم سازد و با سرودن شعرهای ناب و خلق شاهکارهایی همچون گلستان و بوستان خدمتی ارزنده به ادب و فرهنگ این مرز و بوم کند.
مشرف الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی شاعر، نویسنده و از بزرگترین سخن سرایان جهان در سده هفتم هجری است. وی در شیراز دیده به جهان گشود. شهرت او بیشتر به دلیل نظم و نثر آهنگین و غنی سعدیبه شمار می رود. این شاعر از چنان اعتبار و جایگاهی برخوردار است که به وی لقب استاد سخن و شیخ اجل داده‌اند.
سعدی در برهه ای به دلیل شرایط نابسامان ایران، کشور را ترک کرد و این امر سرآغازی بر سفرهای طولانی وی بود. او پس از چندین سال سفر با اندوخته و تجربه های فراوان به وطن بازگشت و به تألیف آثار خود پرداخت.
«مواعظ، صاحبیه، قصاید سعدی، مراثی سعدی، مفردات سعدی، کتاب نصیحه الملوک، رساله در عقل و عشق، الجواب، مجالس پنجگانه و هزلیات سعدی» از جمله اثرهای استاد سخن پارسی محسوب می شود.
غزلیات شیخ سعدی از مشهورترین آثار وی به شمار می رود که در قالب نظم و نثر سروده شده است. در تمامی شعرهای او سعی شده تا فاصله ایجاد شده اجتماعی که شامل شکاف های فرهنگی، قومی، زبانی و مذهبی است، بیرنگ شود تا بتواند به انسجام و همبستگی دست یابد.
او معتقد بود که تضمین سلامت و امنیت فردی در جامعه تنها در هنگامی صورت می گیرد که منشا و صاحب قدرت سیاسی به حفظ و حراست از حقوق افراد جامعه توجه و بدان عمل کند.
شهرت سعدی تنها مختص به ایران نیست، حتی در زمان خودش به هندوستان و آسیای صغیر نیز آوازه اش رسید. شهرت این شاعر بیانگر چند نکته بود؛ نخست اینکه او زبان شیوای خود را وقف مدح و احساسات عاشقانه نکرد و دیگر آن که وی شاعری جهانگرد به شمار می رفت که تجربه های خود را برای دیگران با زیبایی و شیرینی بیان می کرد.
همچنین سعدی شیرازی به شاعری شوخ طبع و بذله گو مشهور است که این امر سبب می شود تا خواننده مجذوب شخصیت و اندیشه های او شود.
این شاعر بلندآوازه پس از عمری تلاش در راه غنی سازی ادبیات فارسی در نیمه دوم سده هفتم خورشیدی به دیار حق شتافت و اینک آرامگاه او در شهر شیراز میعادگاه دوستداران اهل فرهنگ و ادب است.
شهرت جهانی این سخن سرای نامی ایران زمین سبب شد تا مرکز سعدی شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ خورشیدی را روز بزرگداشت او اعلام کند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت سعدی شیرازی حکیم و شاعر بزرگ ایران به گفت وگو با «اسماعیل آذر» استاد ادبیات فارسی و مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی پرداخت.
اسماعیل آذر آموزه های تربیتی در آثار سعدی را از ویژگی های بارز آن دانست و گفت: سعدی نیز همانند دیگر شاعران فارسی زبان در کلام و آراستگی گفتار خویش از مضامین دینی و قرآنی در راستای تعلیم، تربیت و پرورش قوای ذهنی و روحی انسان ها بهره برده است.
تسلط سعدی بر آیه ها و حدیث ها عامل دیگری بر رویکرد قرآنی آثار وی به شمار می رود. در اندیشه سعدی فرهنگ مدارا با همنوعان و حتی مخالفان وجود دارد که این امر در قرآن ریشه دارد. تبیین رسالت دینی با شعرهای موزون و مهیج شاعران به صورت ساده و روان شکل گرفته و بسیاری از آثار آنها آکنده از معارف دینی است.
استاد ادبیات فارسی با بیان اینکه پند و اندرزهایی که سعدی در قالب حکایت سروده با شرایط و جامعه امروزی نیز مناسبت دارد، اظهار داشت: رعایت اصول و نکته های اخلاقی در تمامی جوامع پسندیده و تغییر ناپذیر محسوب می شود. سعدی پندهای اخلاقی را همیشه در شعرهای خویش به کار می برد و این مساله از اعتنا و توجه قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است.
البته در این میان باید به برخی از نصیحت های سعدی اشاره کرد که برآمده از آداب و رسوم و شرایط فرهنگی و اجتماعی روزگار وی محسوب می شده است و تعدادی از آن موارد از نظر ارتباط جمعی و شرایط فرهنگی با زمان حال قابل قیاس نیست اما رعایت اخلاق نقطه مشترک آن به شمار می رود. در کنار تمامی این عوامل، سعدی شعرهایی هم دارد که از ابعاد جهانی برخوردار است.
او در اثرهایش افرادی را که تربیت اولیه نامناسبی داشته اند و در برابر تعلیم و تربیت جدید استقامت و پایداری می کنند و حاضر به اصلاح رفتارهای خویش نیستند، به شدت سرزنش می کند و با استفاده از تشبیه های زیبا به بررسی تاثیر استعداد ذاتی و گوهر وجودی انسان می پردازد.
اسماعیل آذر معرفی سروده های سعدی را برابر با اندیشه وی عنوان کرد و یادآور شد: سروده های این شاعر بلند آوازه همواره مربوط به مسایل کلان و دغدغه های بشری محسوب می شود. پرداختن به تجربه های انسانی و زندگی اجتماعی همیشه برای سعدی مهم بوده است و حتی وقتی که وی از عشق سخن می گفت از تجربه های دیگران نیز بهره می گرفت.
در حوزه ادبیات تعلیمی می توان از گلستان سعدی یاد کرد که همراه با پند و اندرز و حاوی پیام هایی برای انسان است. بسیاری از عبارت ها و ضرب المثل‌هایی که امروزه میان مردم رواج دارد از شعرهای سعدی گرفته شده است.
وی در بیان بعضی از مسایل تربیتی همچون تاثیر عوامل ارثی و محیط در رفتار فرد، نقش تنبیه و تشویق و رسالت اندیشمندان و دانایان جامعه در تحکیم ارزش های انسانی و معنوی بسیار موشکافانه و دقیق برخورد می کند و علاوه بر اثرگذاری همه این موارد، عوامل دیگری مانند تفاوت های فردی، نیازهای افراد و تجربه های گذشته را نیز موثر می داند.
مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی سعدی شیرازی را تاثیر گذارترین فرد پس از فردوسی در ادبیات ایران دانست و تصریح کرد: این حکیم بیشترین تاثیر را همانند فردوسی بر زبان و ادب پارسی گذاشته است و در این میان آثار سعدی را به گروه منظوم و منثور تقسیم می کنند که شاهکار منثور وی گلستان محسوب می شود و منظومه بوستان که زاده خیال، جهان آرمانی و مطلوب که سرشار از ایمان، پاکی وی به شمار می رود.
«سهل و ممتنع» بودن از ویژگی برجسته آثار سعدی است و این امر در شهرت وی تاثیرگذار بود. او همواره از موسیقی و عوامل موسیقی ساز در سبک و زبان خود استفاده می کرد تا مخاطب پیش از آن که بع صنایع به کار رفته در شعر این شاعر پی ببرد، جذب زیبایی، هماهنگی و لطافت آنها شود.
وی بیشترین تاثیر را نسبت به دیگر شاعران بر رفتار و کنش های ایرانیان داشت و نقش و ادبیات سعدی پس از خودش به گونه ای بود که توانست زبان را در همان بستر زبانی خودش تثبیت کند و این جذابیت و استحکام زبان از مهمترین ویژگی های این حکیم به شمار می رود.
وی مطرح شدن سعدی در جهان را از ۱۶۴۳میلادی در دوره «اندره دوریه» شخصیت برجسته فرانسوی دانست و گفت: اندره دوریه توانست گلستان سعدی را نخستین بار به زبان فرانسه ترجمه کند و همین امر سبب شد تا جامعه آن روزگار با افکار و اندیشه های این شاعر انس بگیرد و این امر تا جایی پیش رفت که رییس جمهوری فرانسه لقب «کارنوسعدی» را بر خود نهاد و در همان زمان آثار سعدی به زبان های مختلف در سراسر جهان ترجمه شد.
تنوع آثار این شاعر شیرازی و گستردگی در عرصه های گوناگون، نام او را به عنوان سخنوری چیره دست و توانا در جهان مطرح کرد و بسیاری را به پیروی از خود واداشت.
او در میان شاعران و نویسندگان ایرانی تنها فردی محسوب می شود که آثار وی به شیوایی نثر و نثر او به زیبایی شعر در بالاترین جایگاه هنری قرار گرفته است.
اسماعیل آذر در پایان بیان داشت: سعدی همواره در اشعارش از دو موضوع خداوند و انسان سخن می گوید. او در گلستان، انسان را در جامعه مسوول می داند و می کوشد تا ارتباط های اجتماعی افراد را توازن بخشد
اما در بوستان تلاش می کند تا انسان را آرام کند و او را تلطیف و به طرف پروردگار سوق دهد. سعدی شیرازی به نوعی ناصح (نصیحت گر) اجتماع است و خود را همواره در برابر انسان مسوول می داند.
همچنین بخوانید: انشا درمورد حافظیه شیراز
چرا ماجرای حقیقی زندگی سعدی شیرازی، شاعری که امروز شعر و تصویر آرامگاهش بر اسکناس‌ها و نامش بر کوی و خیابان‌های بسیاری نشسته است، با این همه شهرت در پس پرده‌های تردید و افسانه پنهان مانده است؟
چرا ماجرای حقیقی زندگی سعدی شیرازی، شاعری که امروز شعر و تصویر آرامگاهش بر اسکناس‌ها و نامش بر کوی و خیابان‌های بسیاری نشسته است، با این همه شهرت در پس پرده‌های تردید و افسانه پنهان مانده است؟
محمدعلی فروغی در مقدمه‌ی تصحیح خود بر کلیات سعدی می‌نویسد: درباره‌ی زندگی سعدی «نگارش بسیار اما تحقیق کم بوده است و باید تصدیق کرد که خود شیخ بزرگوار نیز در گمراه ساختن مردم درباره‌ی خویش اهتمام ورزیده، زیرا که برای پروردن نکات حکمتی و اخلاقی که در خاطر گرفته است، حکایتی ساخته و وقایعی نقل کرده و شخص خود را در آن وقایع دخیل نموده و از این حکایت فقط تمثیل در نظر داشته است؛ نه حقیقت…»
به این ترتیب است که یافته‌های دقیق و مورد اعتماد از زندگی سعدی بسیار اندک هستند؛ مثلا محققان شک دارند که سعدی شیرازی در واقعیت هم به همه‌ی سفرهای دور و درازی که در آثارش آورده، رفته باشد.
شک و شبهه درباره‌ی زندگی او بسیار است، اما در اثرگذاری قدرتمندانه‌ی او بر ادب و حتا زبان پارسی کم‌تر کسی تردید دارد.
بی‌گفت‌وگو سعدی شیرازی از مشهورترین شاعران پارسی‌زبان است. در گذشته‌های اندکی دور، اثر معروفش «گلستان»، متن درسی مکتب‌ها و مدرسه‌ها بوده است و پارسی‌آموزان با آثار او مشق زبان و ادب پارسی می‌کرده‌اند.
گفته می‌شود که شیخ مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی در حوالی سال ۶۰۶ هجری در شیراز متولد شده، درکودکی پدرش را از دست داده، در جوانی به بغداد رفته و آن‌جا در مدرسه‌ی نظامیه و حوزه‌های دیگر به درس و بحث و تکمیل علوم دینی و ادبی پرداخته است. سفرهایی به عراق و شام و حجاز داشته، به سفر حج هم رفته است.
سعدی پس از چند سفر دوباره به شیراز بازگشته است. دوران هجوم مغول بوده و به همت اتابکِ فارس، ابوبکر بن سعد زنگی، شیراز به پناهگاه دانشمندان در برابر حمله‌ی دشمن تبدیل شده، سعدی نیز مقامی خاص در دربار پیدا کرده و به صحبت اتابک جوان، سعد بن ابوبکر پرداخته است. به نظر می‌رسد تخلص «سعدی» هم برگرفته از نام این اتابک است.
کلام سهل و ممتنع سعدی در آثار نظم، محکم و گیرا و در آثار نثر، آهنگین و مسجع است. اهل ادب و حتا خود سعدی لقب‌هایی چون «استاد سخن»، «پادشاه سخن» و «شیخ اجل» را برازنده‌ی شاعر دانسته‌اند. بسیاری از جمله‌ها و شعرهای او نیز برای پارسی‌زبانان ضرب‌المثل شده‌اند.
شعر «بنی‌آدم» از معروف‌ترین آثار سعدی است. گفته می‌شود این شعر بر سردر ورودی تالار ملل سازمان ملل متحد در نیویورک نقش بسته است، اما در درستی این مطلب تردیدهایی وجود دارد. عده‌ای می‌گویند نه این شعر را در مکان یادشده دیده‌اند و نه سندی برای اثبات ادعای درج شدن این شعر بر سردر یادشده در دست وجود دارد.
سعدی در میان عامه‌ی پارسی‌زبانان با نثر «گلستان» و نظم «بوستان» مشهور است. غزلیات او اما از عالمی به‌کلی متفاوت در دنیای ذهن و زبان سعدی خبر می‌دهند. گفته می‌شود او دلی عاشق و شیدا داشته و این همه شور و نشاط عاشقانه در غزلیات از این دل شوریده برآمده است.
از سعدی علاوه بر غزلیات، بوستان و گلستان، بسیاری آثار نظم و نثر دیگر هم برجای مانده است که همه را در قالب کلیات سعدی جمع کرده‌اند. کلیات سعدی شامل بوستان، گلستان، قصاید عربی، قصاید فارسی، مراثی، ملمعات و مثلثات و ترجیعات، غزلیات، مجالس پنج گانه، نصیحت الملوک و صاحبیه است.
استاد سخن در سال ۶۹۰ یا سالی پس از آن در زادگاه خود از دنیا رفته و در همان‌جا به خاک سپرده شده و از آن زمان تا امروز آرامگاهش میعادگاه علاقه‌مندان اوست.
روز اول اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی کشورمان به ابتکار مرکز سعدی‌شناسی به عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.
شما میتوانید انشاهای خود را به آدرس ایمیل enshasara.ir@gmail.com ارسال کنید تا با نام شما در سایت انشا سرا قرار بگیرد.